Εκπαιδευτική εργαλειοποίηση (του Κώστα Θερμογιάννη)

Γράφει ο Κώστας Θερμογιάννης...

Η σημαντικότερη κοινωνική αναγκαιότητα που επιτελεί, ή οφείλει να επιτελεί το σχολείο, είναι να απονείμει την ιδιότητα του πολίτη σε κάθε μαθητή ανεξαιρέτως και αδιαλείπτως. Πολίτης, σύμφωνα με τον ορισμό[1] του Αριστοτέλη, είναι αυτός που είναι ικανός να άρχει και να κρίνει. Ο εξαιρετικά λακωνικός στον ορισμό του ‘αριστοτελικός’ πολίτης, φανερώνει ταυτόχρονα και την ουσία της ίδιας της πόλης, η οποία ως μια συμβιωτική κοινότητα, ειδικά δε σε μια δημοκρατική κοινωνία, προϋποθέτει αφενός άσκηση εξουσίας και αφετέρου καθολική και αναντίρρητη αποδοχή δικαστικού ελέγχου. Για να επιτευχθεί δε η εναργής λειτουργία τόσο της εξουσίας όσο και του ελέγχου κυβερνώντων και κυβερνώμενων, είναι αναγκαία και απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη μιας αντικειμενικής νομοθετικής αρχής δια της οποίας παράγονται οι νόμοι, οι οποίοι, ως πράξεις κανονιστικού περιεχομένου, δεσμεύουν αυτονόητα και καθολικά το σύνολο των πολιτών του κράτους με τη συνεχή και αδιάκοπη ισχύ τους.

Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την καλλιέργεια ενεργού πολιτοσύνης στο μαθητή, ο οποίος, ως πολιτικό υποκείμενο, πρέπει μεθοδολογικά να κατανοήσει το πολυσύνθετο νόημα της Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, σε επίπεδο πολιτικής θεωρίας και φιλοσοφίας και πάντοτε σε συνάρτηση με το ηλικιακό και γνωστικό επίπεδο του μαθητή, είναι απαραίτητο να καλλιεργηθεί στη συνείδησή του η σημαντικότητα των θεμελιωδών αξιών που προσφέρει κάθε δίκαιη, ελεύθερη και αειφορικά βιώσιμη κοινωνία στον ίδιο τόσο ως λειτουργικό προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του όσο και ως δομική αναγκαιότητα κοινωνικής συμβίωσης. Το αξιακό σύστημα στη Δημοκρατία δεν περιορίζεται βεβαίως μόνο στη δικαιοσύνη, στην ισότητα, στην ισονομία, στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διαφορετικότητας. Είναι ένα διαρκώς εξελισσόμενο σύνολο χαρακτηριστικών, το οποίο ακριβώς επειδή στηρίζεται στην ευελιξία του διαλόγου και του ελεύθερου λόγου που εξασφαλίζει η ίδια η Δημοκρατία, προσαρμόζεται στην εκάστοτε εποχή και μετασχηματίζεται ανάλογα με τις ανάγκες της κοινωνίας, πάντοτε στη βάση του ορθολογισμού και της αποτελεσματικότητας. Είναι δηλαδή αυτονόητη λειτουργία τόσο για τη Δημοκρατία η υιοθέτηση νέων αξιακών κανόνων εφόσον αυτοί υπηρετούν το κοινό καλό όσο και για την εκπαίδευση να παρακολουθεί και ναενσωματώνει στα διδακτικά της ιδανικά τις νέες αυτές αξίες.

Στις φιλελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες, οι οποίες χαρακτηρίζονται έντονα από την επικράτηση του ατομισμού ως επικρατούσα κοινωνική θεωρία, η συμμετοχή των πολιτών στις κοινές υποθέσεις δεν είναι ούτε αυτονόητη ούτε δεδομένη, δυστυχώς πια ούτε διαδεδομένη στις μέρες μας όσο θα έπρεπε. Η πολιτική και κοινωνική βάση για να καλλιεργηθεί η συμμετοχή στα κοινά σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο είναι αναγκαίο να ξεκινήσει ήδη από τις πρώτες τάξεις του σχολείου ώστε, από το πρώιμο αυτό ηλικιακό στάδιο, να καταστεί στη συνείδηση των μαθητών όχι μόνο ως μια αυτονόητη καθημερινή πρακτική αλλά ως μια σημαντική αναγκαιότητα τόσο για την ατομική και την κοινωνική πρόοδο όσο και για τη θεσμική θωράκιση της ίδιας της Δημοκρατίας. Τούτο όμως η καθημερινή πράξηφανερώνει ότι δεν συμβαίνει, αντίθετα καλλιεργείται έντονα η ατομική προσπάθεια και επιβραβεύεται η αριστεία της μονάδας και όχι του συνόλου,μετατρέποντας τις σχολικές αίθουσες σε μήτρα σύνθλιψης της ίδιας της φυσικής επιλογήςκαι των κοινωνικών διαδικασιών της συνεργασίας και της συμπόρευσης, οι οποίες οδήγησαν τον άνθρωπο ιστορικάστο σημείο που βρίσκεται σήμερα. Η αλληλεπίδραση, ως μια από τις σημαντικότερες κοινωνικές και δημοκρατικές διαδικασίες, ουσιαστικά απουσιάζει ως εκπαιδευτική διαδικασία στις μέρες μας καθόσον οι αξίες συναρτώνται πια αποκλειστικά και μόνο με την προσωπική πρόοδο και την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται από την απρόσωπη πραγματικότητα της οικονομίας και των αλεξίθυμων αγορών. Δημιουργώντας λοιπόν το σχολείο ανθρώπους αποξενωμένους εν τοις πράγμασι από την ίδια την ουσία της κοινωνίας-άρα και της ιστορίας τους-, δεν δημιουργεί πολίτες ικανούς τῷμετέχειν κρίσεως και ἀρχῆς αλλά υπηκόους παθητικά υποτασσόμενους σε ένα πολιτικό σύστημα που εργαλειοποιείτην εκπαίδευση καταπνίγοντας ηθελημένα την αληθινή παιδεία. Αν συνεχιστεί αυτή η παράλογη εκπαιδευτική πρακτική, εύλογο είναι το ερώτημα: Για πόσο διάστημα ακόμα θα είναι άραγε κατανοητός στους Έλληνες ο Αριστοτέλης;