Η πολυμορφία της σύγχρονης εγκληματικότητας - Δεύτερο μέρος (του Γιάννη Γουργιώτη)

Το έγκλημα συνδέεται με το απώτερο ιστορικό παρελθόν. Εμφανίστηκε αρχικά στα παιδιά των πρωτόπλαστων Αδάμ και Εύας, Κάιν και Άβελ. Πρώτος θύτης ανθρώπινης ύπαρξης υπήρξε ο Κάιν, φονεύοντας τον αδελφό του Άβελ. Σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, αιτία του φόνου ήταν ο φθόνος του Κάιν εξαιτίας της θεοσέβειας του αδελφού του Άβελ, φθόνος που προκάλεσε την εγκληματική πράξη του Κάιν. Ανακύπτει το ερώτημα: Αν η εγκληματική συμπεριφορά έχει τόσο βαθιές ρίζες, ποια θέση μπορεί να πάρει ο καθένας μας απέναντί της; Κατά την προσωπική μου άποψη, μάλλον θα πρέπει αρχικά να καταλήξει στην αποδοχή της ιστορίας και της συνέχισης αυτού του υπαρκτού φαινομένου, με τις πολλαπλές του εκφάνσεις. Από τη θέση αυτή, που οπωσδήποτε δεν ταυτίζεται με φαταλιστική (μοιρολατρκή) αντίληψη, ακολουθεί έως σήμερα η αναζήτηση από τις οργανωμένες κοινωνίες του τρόπου αντιμετώπισης της εγκληματικότητας με τον οποίο θα μπορούσε όχι να τιθασευτή αυτή ολιστικά, τουλάχιστον να περιοριστούν η εξάπλωσή της και η συχνότητά της.

Αλλά δεν τελειώνει έτσι το ζήτημα της κάθε μορφής παραβατικότητας. Είναι γνωστό ότι η αντιμετώπιση μιας παθογένειας είτε σωματικής είτε ψυχο-πνευματικής, είναι δυνατή μόνον εάν διαγνωστούν τα αίτια που την προκάλεσαν. Με τον ίδιο τρόπο είναι χρήσιμο να διερευνηθούν τα αίτια που μεγεθύνουν το εύρος του αντικοινωνικού και αντιανθρώπινου αυτού φαινομένου που διαταράσσει άλλοτε ήπια και άλλοτε καταστροφικά, την ατομική ή τη συλλογική ζωή της ανθρώπινης υπόστασης. Η επιστήμη της Ψυχολογίας αναφέρει την ύπαρξη δύο κρίσιμων παραγόντων , που γεννούν ή απλά προκαλούν την εκδήλωση εγκληματικότητας. Είναι η Κληρονομικότητα και το Περιβάλλον.

Τα χαρακτηριστικά μιας οποιασδήποτε προσωπικότητας προσδιορίζονται από την εγγενή σύσταση των γονιδίων, με το DNA να υπέχει το κριτήριο της ατομικής κληρονομούμενης ταυτότητας, στη διαδικασία αναζήτησης και αναγνώρισης ερευνώμενης προσωπικότητας τυχόντος ενόχου για εγκληματική συμπεριφορά.

Αυτός ο ενδογενής γενετικός μηχανισμός δεν επιδέχεται καμιά παρέμβαση, διόρθωση ή βελτίωση. Βελτίωση των συνθηκών που ανάγονται στην εσωτερική λειτουργία του ατόμου επιτυγχάνεται με τους ευνοϊκούς όρους του περιβάλλοντος. Αυτό υποδηλώνει ότι κληρονομικότητα και περιβάλλον βρίσκονται σε σχέση αλληλεξάρτησης. Συνήθως, οι υπεύθυνοι πολιτικοί ηγέτες αγνοούν ή δε λαμβάνουν στα σοβαρά υπόψη αυτή την τρόπο τινά διάδραση, που θα απέβαινε ωφέλιμη για την ποιοτική βελτίωση της πολιτικής τους πρακτικής, εκτός κι αν σκοπιμότητες που αποκλίνουν από τη λογική ή εξυπηρετούν απόκρυφους λογισμούς τους, αφήνουν στην τύχη τις εξελίξεις, που ίσως να ευνοούσαν τη στρατηγική τους, όταν οι ίδιοι βρίσκονται στην εξουσία.

Αίτια της εγκληματικής συμπεριφοράς. Πιο πάνω έκανα νύξη για τα αίτια της εγκληματικότητας. Θα διαθέσω μικρό μέρος του κειμένου για να συμπληρώσω την πιο πάνω σχετική μνεία.

Τα αίτια που προκαλούν την εγκληματική συμπεριφορά είναι απεριόριστα.. Περιορίζομαι στην αναφορά αυτών που είδαν και βλέπουν το φως της δημοσιότητας στη χώρα μας, προκαλώντας αλγεινά αισθήματα στο κοινό. Προσθέτω δυο παρατηρήσεις για εγκληματικές συμπεριφορές κάποιων ατόμων, που επαναλαμβανόμενες καθίστανται χρόνιες έξεις που δύσκολα αντιμετωπίζονται με το μέσον της ψυχοθεραπείας. Είναι περιπτώσεις επαναληπτικής παραβατικότητας που συνήθως παρατηρείται σε άτομα ψυχικά και πνευματικά ασθενή.

Η στατιστική, αλλά και η καθημερινή μας πείρα, βεβαιώνουν ότι τα τελευταία χρόνια η εγκληματικότητα στη χώρα μας έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα, οφείλεται δε σε ποικιλία αιτίων. Μερικές εγκληματικές πράξεις τελούνται από ψυχικά ασθενείς (σχιζοφρενείς), πράξεις που συνήθως τελούνται στο οικογενειακό περιβάλλον με θύματα τους γονείς. Άλλα εγκλήματα έχουν ερωτικά κίνητρα, ήτοι φαινόμενα ζηλοτυπίας με συνήθη θύματα τις γυναίκες. Η τελευταία περίπτωση έδωσε γένεση στην ονομασία «γυναικοκτονίες». Η περίπτωση της «βεντέτας», είναι επίσης μια ιδιαίτερη περίπτωση για ορισμένες περιοχές (Κρήτη, Μάνη), προκαλώντας μια ιδιότυπη ανοχή της ελληνικής δικαιοσύνης στην περίπτωση αυτής της παραβατικότητας. Τα σεξουαλικά εγκλήματα είναι και αυτά μια γνωστή περίπτωση. Είναι αποτέλεσμα ελευθεριότητας οφειλόμενης στη χαλαρότητα των κοινωνικών ηθών. Το πνεύμα αυτό, ως γενική κουλτούρα, διαχέεται στη νοοτροπία των αρμοδίων κρατικών λειτουργών (της Παιδείας), που καθορίζουν τους στόχους, τα προγράμματα και τα μέσα εκπαίδευσης της ελληνικής νέας γενιάς. Συνήθως εστιάζω περισσότερο στη χαλαρότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος. Οι άλλοτε στενοί δεσμοί των μελών της ελληνικής οικογένειας υποκαταστάθηκαν από ανησυχητική μείωση της γονεϊκής μέριμνας για το συμβουλευτικό της καθήκον, για το συμφέρον των παιδιών της. Οι ξένες επιρροές έχουν ασφαλώς το μερίδιό τους. Η πολιτιστική επιρροή παίζει εδώ το δικό της ρόλο, με το μέσον της μίμησης. Αλλά και το σχολείο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έχει μεταλλαχθεί σε πολλά σημεία, εξαιτίας κυρίως των προγραμμάτων διδασκαλίας στα οποία έχουν εισαχθεί στοιχεία μη συμβατά με τους στόχους της εθνικής παιδείας. Αυτό δε σημαίνει πως υποστηρίζω ο ίδιος την αποξένωση ή την εσωστρέφεια σε σχέση με τα σύγχρονα πολιτιστικά δεδομένα. Κάθε άλλο. Ο εκσυγχρονισμός είναι βασικό στοιχείο σύμπλευσης με τους ευρωπαίους εταίρους. Ως εκεί όμως. Η εθνική ταυτότητα δεν πρέπει να μεταλλάσσεται ή να αλλοιώνεται εξαιτίας αλλογενών στοιχείων που εισβάλλουν προοδευτικά με τη μορφή πολιτισμικών ανταλλαγών. Αυτό πρέπει να αποτελεί απαράβατο κανόνα για την ελληνική Εκπαίδευση. Ο σεβασμός και μια στοιχειώδης αυστηρότητα (πειθαρχία) στα σχολεία είναι εκ «των ων ουκ άνευ» . Δεν είναι δυνατόν να δημιουργούνται συμμορίες μαθητών που να καρφώνουν με μαχαίρι ή σουγιά ανυπεράσπιστους συμμαθητές ή άλλα άτομα, όπως είδαμε τελευταία ζωντανά σε βίντεο τέτοιες μελαγχολικές σκηνές. Παραβατική είναι, επίσης και η περίπτωση του «μπούλιγκ», μια καταπιεστική συμπεριφορά που φέρνει το θύμα αυτής της ενέργειας σε απόγνωση ή στο θάνατο. Αυτής της συμπεριφοράς υπήρξαμε προσφάτως μάρτυρες στη χώρα μας.

Ο βιασμός, η επιθετικότητα, η ληστεία μετά φόνου, ο φθόνος και άλλες κοινωνικές παθογένειες, είναι μερικές περιπτώσεις που αμαυρώνουν το περιεχόμενο και τη μορφή της κρατικής μας φυσιογνωμίας. Τονίζω εδώ ιδιαίτερα την περίπτωση του φθόνου. Στο βάθος αυτού του συνδρόμου βρίσκεται η ζηλοτυπία. Δύσκολα να δεχθεί κάποιος την υπεροχή συνανθρώπου, ο οποίος, αν και είχαν κοινή αφετηρία για την εκπλήρωση ενός νόμιμου στόχου, ο μεν Α , τελειώνοντας την εγκύκλιο μόρφωση, δε συνέχισε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση για διάφορους λόγους. Αντίθετα ο Β είχε αξιοζήλευτη επίδοση εκεί. Αυτή η μορφωτική απόσταση μεταξύ των δύο, προκάλεσε στον Α αισθήματα ζηλοτυπίας, η οποία συνήθως μεταλλάσσεται σε φθόνο, ο οποίος μπορεί να εξελιχθεί σε μια εσωτερική δυναμική ικανή για τα χειρότερα: « φθόνος γαρ προς το αντίζηλον», κατά ομολογία του Ευριπίδη.

Οι πιο πάνω εγκληματικές ενέργειες είναι εξωγενείς. Διαμορφώνονται από κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιρροές. Η διαμόρφωση της προσωπικότητας εκτός από τα εγγενή χαρακτηριστικά( κληρονομικότητα), δέχεται και τις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Οι επιδράσεις του εξωτερικού κόσμου, στο μοντέλο του Περιβάλλοντος, παίζουν τον κύριο ρόλο στη διαμόρφωση της ατομικότητας. Όσον αφορά την εγκληματική πράξη, η συμβολή για την τέλεσή της και το ποσοστό επίδρασης του καθένα από τους δύο θεμελιώδεις παράγοντες, κληρονομικότητας και περιβάλλοντος, είναι ζήτημα θεωρητικής συζήτησης, με αντιμαχόμενους τους γενετιστές και τους εμπειρικούς.

Είναι αυτονόητο ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά έχει μεγάλη εξάρτηση από το κοινωνικό περιβάλλον. Επί πλέον, τα πολιτικά εγκλήματα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση για χρήσιμη ανάλυση των στόχων αυτών που τα προκαλούν Σημειώνονται στο διεθνή περίγυρο με αντανακλάσεις στη ζωή των ανθρώπων. Είναι μια περιστασιακή εγκληματική συμπεριφορά, όπως τη βιώνουμε στις ημέρες μας στον πόλεμο Ρωσίας -Ουκρανίας, με όσα συνεπάγεται ο πόλεμος αυτός: κυρίως απώλεια της ζωής χιλιάδων ανθρώπων εκατέρωθεν, καθώς και το πισωγύρισμα στο θέμα πολιτισμού και ειρήνης.

Είναι δυνατή η πρόληψη εγκληματικών περιπτώσεων;

Από τα παραπάνω, γεννιέται το ερώτημα: είναι δυνατή η πρόληψη μιας παραβατικής ή εγκληματικής συμπεριφοράς; Όπως ανέφερα αρχικά, η καταγωγική προέλευση της εγκληματικότητας είναι αρχαϊκή, πρωτογενής, ταυτιζόμενη σε μεγάλο βαθμό με τα εγγενή χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας. Επομένως, η πρόθεση ολιστικής της εξάλειψης, είναι εξ αντικειμένου αδύνατη, ουτοπική. Δεδομένης αυτής της θέσης, αυτό που μπορεί να γίνει σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο είναι ο περιορισμός της εμφάνισης και γενίκευσης του φαινομένου της εγκληματικότητας, αν αυτό θα ήταν δυνατόν να καταστεί εφικτό στην πράξη, όπως θα ήταν η επιθυμία του πλανητικού σύμπαντος.

Οι ανθρώπινες κοινωνίες φρόντιζαν και φροντίζουν εσαεί να περιορίζουν τις πολεμικές συγκρούσεις και τα αποτελέσματά τους, δηλαδή τις αναρίθμητες απώλειες ανθρώπινων όντων. Ένα βασικό μέσον που τείνει να διατηρήσει την ειρήνη, την ήσυχη και ανεμπόδιστη δραστηριότητα των πολιτών κάθε χώρας, είναι η θέσπιση κανόνων, ήτοι ένα νομικό πλαίσιο, που κατοχυρώνει τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, θέτοντας υπό κρίση τους παραβάτες των κανόνων του δικαίου.

Στη χώρα μας εφαρμόζεται η ανεξάρτητη δικαιοσύνη, που είναι ο τρίτος πυλώνας της δημοκρατίας μας. Ατυχώς, όμως, υπάρχουν εδώ πολιτικοί άνδρες που έχουν την τάση να ξεχνούν την ανεξαρτησία της, παραβιάζοντας την ανεμπόδιστη λειτουργία της. Πρόκειται για την περίπτωση δημαγωγών που με τη ρηχή και ανούσια ρητορική τους και τα πολιτικά τους φληναφήματα, δημιουργούν σύγχυση στους έλληνες πολίτες και ανασφάλεια στη χώρα, ιδίως στις σημερινές κρίσιμες για τη χώρα μας συνθήκες, αντί να εφαρμόζουν την οφειλόμενη ενωτική σύμπνοια για το καλό αυτού του τόπου. Το ερώτημα είναι: πώς συνδέεται η πολιτική αγυρτεία με το έγκλημα; Είναι αυτονόητο, ότι ένας κακός πολιτικός ηγέτης με όπλο τη δημαγωγία του, μπορεί να ελκύει αρκετούς αμαθείς, απαίδευτους, περιθωριακά άτομα και να τα κατευθύνει, με πλύση εγκεφάλου, προς την παραβατικότητα. Τα ζούμε αυτά καθημερινά στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Τέτοιες ομάδες- θύματα με γνώρισμα το φανατισμό και την εξαλλοσύνη τους, έχουν ονομασία: αναρχικοί, Εξάρχεια κλπ. Όλοι αυτοί στοχεύουν στην αναστάτωση, στο χαλασμό και την οπισθοδρόμηση της χώρας. Έτσι βοηθούν τον ή τους εργοδότες τους να φτάσουν στο στόχο τους, που είναι η εξουσία

Η προάσπιση, λοιπόν, του κύρους και της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης είναι θεμελιώδες έμμεσο προληπτικό μέσον για τον περιορισμό της εγκληματικότητας. Οι παράνομοι πρέπει να τιμωρούνται. Πώς όμως, όταν ο δικαστής κρίνεται ή πειθαναγκάζεται να δείχνει υπερβολική επιείκεια υπέρ του παραβατικού ατόμου;

Μια τέτοια δικαιοκρισία συνιστά απογοήτευση για τα σώματα ασφαλείας, που αγωνίζονται να βρουν τους παραβατικούς (εγκληματίες). Όταν αυτό επιτυγχάνεται, η παραπομπή στο ποινικό δικαστήριο δε συνεπάγεται πάντοτε την απονομή της δικαιοσύνης που αφορά την επιμέτρηση της ποινής. Υπάρχουν πάντα τα άλλοθι, οι παρεμβάσεις, οι ικανότητες των συνηγόρων υπεράσπισης και τόσα άλλα, που οδηγούν συνήθως στην αθώωση, λόγω αμφιβολιών κλπ. Έτσι η λειτουργία της δικαιοσύνης παραμένει πλημμελής.

Στην κοινωνία μας επικρατεί μια αντίληψη που θίγει σ’ένα βαθμό την αντικειμενική εφαρμογή της δικαστικής κρίσης, όταν ισχύουν τα πιο πάνω. Σύμφωνα λοιπόν με τη λαϊκή αντίληψη: «επικρατεί το δίκαιο του ισχυροτέρου», κάτι που δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Αυτό με οδηγεί στη σταθερή άποψη για τη διάκριση μεταξύ ισχυρών και αδυνάτων, πλούσιων και πτωχών, ανθρώπων με ιδεολογία και ανθρωπισμό έναντι ανθρώπων με υλιστική νοοτροπία και αντίληψη. Πρόκειται για έναν υλισμό στην υψηλότερη κλίμακα του μηδενισμού, ισοπεδωτικό, αδίστακτο, ηδονικό, στην κορυφή του οποίου υπάρχει η νοητή μαύρη φιγούρα του άρχοντα του σκότους. Για την ιδεαλιστική αντίληψη και σφαίρα, το σύμπαν υμνεί το Θεάνθρωπο, προστάτη και φύλακα των πιστών. Η πίστη στο Θεό, λοιπόν, είναι το τέλειο, το ασφαλέστερο μέσον πρόληψης της εγκληματικής πράξης, γιατί όλα είναι θέμα καθαρής συνείδησης, την οποία καταυγάζει η χριστιανική αρετή και την προφυλάσσει από «σκολιάς οδούς». Δε διστάζω να πω, ότι η καθαρή συνείδηση που θα ήταν ο σηματοδότης της αρετής, έχει, δυστυχώς, μεταμορφωθεί σε μια απομακρυσμένη θολή εικόνα της ενάρετης ύπαρξης. Βρισκόμαστε έτσι σε θέση απομάκρυνσης από τις ορθές αξίες, παγιδευμένοι στο φαύλο κύκλο των ψευδαισθήσεων που μας ξεγυμνώνουν καθιστώντας μας ζωντανούς-νεκρούς, ή αν θέλετε, με κενό το συναισθηματικό φορτίο που δίνει νόημα στη ζωή μας.

Γιάννης Γουργιώτης