Λαϊκισμός και κατασκευή ενόχων! (του Κώστα Θερμογιάννη)

– Εσείς δεν φοβάστε;

– Για ποιον λόγο; Ο φόβος χρειαζότανε πριν, τον καιρό που είχαμε ακόμα την ελπίδα.

[…]

– Κι όμως είμαστε στην κόλαση. Και δεν πρόκειται να ’ρθει κανένας άλλος. Κανένας. Θα μείνουμε μόνοι και οι τρεις μαζί ως την αιωνιότητα. Έτσι δεν είναι; Κάποιος όμως λείπει από εδώ μέσα. Ο δήμιος.

– Το ξέρω.

– Ε, λοιπόν, έκαναν οικονομία στο προσωπικό. Αυτό είναι όλο. Οι πελάτες θα εξυπηρετούνται μόνοι τους…

– Τι θέλετε να πείτε;

– Ο δήμιος είναι ο καθένας μας για τους άλλους…

Ζαν Πλω Σαρτρ – Κεκλεισμένων των θυρών

Όταν η Δημοκρατία λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές, το περιεχόμενο και την καταστατική της ταυτότητα, τότε η ζήτηση για λαϊκισμό είναι ελάχιστη και περιορίζεται ασθμαίνουσα σε μικρούς κύκλους μικρονόων ανθρώπων. Σε εποχές όμως, σαν την παρούσα ιστορική περίοδο, στην οποία η συλλογική εμπειρία ενός ικανού ποσοστού πολιτών αντιλαμβάνεται βιωματικά στην καθημερινότητά του ότι η Δημοκρατία λειτουργεί επιδερμικά και προσχηματικά -με σκοπό κυρίως τη νομιμοποίηση των στρεβλώσεων που το παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελεύθερο οικονομικό σύστημα έχει διεθνώς επιβάλλει-, τότε η δυναμική τού λαϊκισμού αυξάνεται εκθετικά. Στις μέρες μας, δυστυχώς, η Δημοκρατία φλεγμαίνει από τη νόσο τού άκρατου κέρδους. Ο άνθρωπος, οι ανάγκες, τα όνειρα και οι ελπίδες του δεν αποτελούν για το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο τίποτα άλλο παρά μονάδες εν δυνάμει τοκοφόρες. Η Δημοκρατία πια δεν είναι αποτελεσματική (τεράστια ελλείματα και χρέη, μεγάλα ποσοστά ανεργίας, δυσλειτουργία κοινωνικών θεσμών, καταρρέοντα συστήματα υγείας, παιδείας κλπ.), ούτε συμμετοχική και αντιπροσωπευτική (κατάρτιση ψηφοδελτίων κι επιλογή υποψηφίων βουλευτών από τον αρχηγό του κόμματος μέσα από ένα στενό κύκλο ανθρώπων και όχι από την κοινωνία), ενώ ταυτόχρονα η λαϊκή κυριαρχία έχει αντικατασταθεί από δείκτες απόδοσης και ψυχρές στατιστικές, αναγόμενες πάντοτε σε όρους οικονομίας και τραπεζικής ευμάρειας.

Στο πλαίσιο αυτό και με δεδομένο το γεγονός ότι η Δημοκρατία δεν μπορεί πια να ακολουθήσει τον καταιγιστικό ρυθμό λειτουργίας τού κόσμου μας, ενός κόσμου που στηρίζεται στην ταχύτητα και την αμεσότητα του διαδικτύου, το πολιτικό σύστημα αντί να μεριμνήσει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, εφευρίσκει εχθρούς προκειμένου να διευκολύνει την εκτόνωση της συσσωρευμένης κοινωνικής αγανάκτησης, η οποία, ως εύπλαστο υλικό στα χέρια του λαϊκισμού, μετουσιώνεται εύκολα σε απάνθρωπη επιθετικότητα, ειδικά στους κύκλους των απαίδευτων ανθρώπων. Βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος, προερχόμενος συνήθως από πολιτικά πρόσωπα και μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο λαϊκισμός, φροντίζει αφενός για τη διαρκή ενοχοποίηση ατόμων αλλά και κοινωνικών ομάδων (μετανάστες, ομοφυλόφιλοι, αλλόθρησκοι αλλά και τεμπέληδες δημόσιοι υπάλληλοι, φοροφυγάδες ελεύθεροι επαγγελματίες κλπ.) και αφετέρου για τη διασπορά στην κοινωνία μίσους και απαξίωσης, με ποικίλους τρόπους, με σκοπό να ενεργήσει ως εκβιαστικό ηθικό δίλημμα. Δίλλημα, το οποίο στη συνέχεια θα δώσει άλλοθι και θα νομιμοποιήσει τη λήψη αποφάσεων δήθεν ‘εξυγίανσης’ ή/και ‘εξορθολογισμού’ της λειτουργίας του κράτους (πάγωμα μισθών και συντάξεων, ιδιωτικοποίηση της υγείας, μείωση δαπανών για την παιδεία κλπ.). Απώτερος σκοπός είναι η διάσπαση και ο κατακερματισμός του κοινωνικού ιστού (διαίρει και βασίλευε) ώστε να είναι εύκολα ελεγχόμενος και να μην υπάρχει σθεναρή αντίσταση στη λήψη δυσμενών αποφάσεων εις βάρος του. Η συναίνεση των πολιτών στις αποφάσεις αυτές, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από τον εκφοβισμό και τη χρήση στρεβλών στερεοτύπων και κοινωνικών αυτοματισμών, ενεργεί προσθετικά στην παθογένεια του λαϊκισμού και αποτυπώνεται πλέον εμφατικά στα εκλογικά αποτελέσματα πολλών χωρών του δυτικού κόσμου.

Ο λαϊκισμός στις μέρες μας ενδεχομένως να είναι μια από τις σοβαρότερες απειλές που γνώρισε ποτέ η Δημοκρατία και η ελευθερία στον πλανήτη μας. Η προϋπόθεση συνοχής της κοινωνίας, ως δομικός λειτουργικός φορέας της Δημοκρατίας, τελεί υπό κατάρρευση. Τι θα μπορούσε λοιπόν να αποτελέσει αντίδοτο στον λαϊκισμό και σε όσα αυτός δυσμενώς επιφέρει στην κοινωνία μας; Πιθανόν να είναι η λογική σκέψη αφού μπορεί να κατανοήσει ότι τα κόκκαλα που αφήνονται μπροστά στις πεινασμένες μάζες δεν είναι πολιτικά επιχειρήματα. Και πως φαντάσματα δεν υπάρχουν εκτός αν αυτοθέλητα η κοινωνία επιθυμεί να πιστέψει σ’ αυτά γιατί δεν έχει πού αλλού να πιστέψει, ούτε καν στη Δημοκρατία…