Mobbing: ένα σκοτεινό φαινόμενο στη δημόσια διοίκηση (της Ιωάννας Μπερτσιμά)

Οι άνθρωποι είναι το πιο πολύτιμο κεφάλαιο κάθε οργανισμού. Η αναγνώριση της αξίας των εργαζομένων, ο σεβασμός και η επένδυση στην ανάπτυξή τους αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία για την επιτυχία και τη βιωσιμότητα κάθε οργανισμού. Είναι μια επένδυση στο μέλλον.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει την υγεία ως: «Κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας».  Η σημασία αυτής της δήλωσης έγκειται στην ολιστική προσέγγιση, αναγνωρίζοντας ότι η υγεία δεν περιορίζεται στην απουσία ασθένειας, αλλά περιλαμβάνει μια ευρύτερη κατάσταση ευεξίας.

Τα τελευταία 20 χρόνια, η «ηθική παρενόχληση» στον εργασιακό χώρο, γνωστή και ως «Mobbing», έχει αναδειχθεί ως ένα σοβαρό πρόβλημα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ψήφισμα 2001/2339) αναγνωρίζει ότι η αύξηση των συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου και η επισφάλεια της απασχόλησης δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την ηθική παρενόχληση.

Με τον όρο Mobbing (από το αγγλικό ρήμα mob που σημαίνει επιτίθεμαι, περικυκλώνω, ενοχλώ) εννοείται η ηθική παρενόχληση εργαζομένων στο χώρο εργασίας τους.

Ο Leymann (1996) περιγράφει ως Mobbing την «αντιδεοντολογική και συστηματική εχθρική συμπεριφορά» στο εργασιακό περιβάλλον, που αποσκοπεί σε ψυχοσωματική επιρροή, απομόνωση και περιθωριοποίηση του ατόμου–θύματος.

Δυστυχώς, η Δημόσια Διοίκηση δεν αποτελεί εξαίρεση. Η σιωπηλή αυτή επιδημία, που συχνά παραμένει στο σκοτάδι, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία των εργαζομένων, καθώς και στην αποτελεσματικότητα των δημοσίων υπηρεσιών.

Το Mobbing είναι μία συστηματική και επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, που έχει ως στόχο να υπονομεύσει την ψυχολογική και συναισθηματική υγεία ενός ατόμου. Είναι μια μορφή ψυχολογικής βίας που μπορεί να προέρχεται από συναδέλφους, προϊσταμένους ή ακόμη και από ομάδες ατόμων.

Συχνά, το Mobbing ξεκινά από προσωπικές διαφορές ή αντιπάθειες ή από άτομα που νιώθουν απειλή από τις ικανότητες ή την επιτυχία κάποιου άλλου και μπορεί να προσπαθήσουν να τον υπονομεύσουν ή ακόμη και από άτομα σε θέσεις εξουσίας που μπορεί να χρησιμοποιήσουν τη δύναμή τους για να υποβιβάσουν άλλους. Τέλος, ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον μπορεί να ενθαρρύνει το mobbing.

Μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, όπως:

• Συκοφαντία και διασπορά ψευδών φημών και κακόβουλων σχολίων για το θύμα, με σκοπό τη δυσφήμηση και υπονόμευση της επαγγελματικής του φήμης.
• Σκόπιμη απομόνωση του θύματος από τους συναδέλφους, ή άρνηση επικοινωνίας και αποκλεισμό από τις κοινωνικές δραστηριότητες της ομάδας.
• Συνεχή υποτίμηση των ικανοτήτων και των προσπαθειών του θύματος, εξευτελισμό του μπροστά σε άλλους και δημιουργία ενός κλίματος περιφρόνησης.
• Άσκηση υπερβολικής και άδικης κριτικής στην εργασία του θύματος, ακόμα και αν αυτή εκτελείται σωστά.
• Ανάθεση εργασιών που είναι πέρα από τις δυνατότητες του θύματος, με σκοπό την αποτυχία και υπονόμευσή του.
• Φυσική βία ή απειλές, δημιουργώντας ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας.
• Σεξουαλική παρενόχληση που μπορεί να περιλαμβάνει ανεπιθύμητες σεξουαλικές προτάσεις, σχόλια ή επαφές.

Το Mobbing δημιουργεί ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον, το οποίο επηρεάζει αρνητικά την παραγωγικότητα, την καινοτομία και την ικανοποίηση των εργαζομένων. Mπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της απουσίας από την εργασία, σε πρόωρες συνταξιοδοτήσεις και σε απώλεια πολύτιμου ανθρώπινου δυναμικού. Η κακή φήμη της δημόσιας διοίκησης ως εργοδότη μπορεί να δυσκολέψει την προσέλκυση και τη διατήρηση ταλαντούχων υπαλλήλων.

Η Σύμβαση αριθ. 190 (C190) της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2019 στο Συνέδριο της Εκατονταετηρίδας της, είναι η πρώτη διεθνής συνθήκη που αναγνωρίζει το δικαίωμα όλων σε έναν κόσμο εργασίας χωρίς βία και παρενόχληση, συμπεριλαμβανομένης της βίας και της παρενόχλησης με βάση το φύλο.

Σήμερα, 45 χώρες έχουν επικυρώσει τη C190, καθιστώντας την μια από τις ταχύτερα επικυρωμένες συμβάσεις της ΔΟΕ. Η συγκεκριμένη Σύμβαση, αφού στηρίχτηκε σε άλλες παρόμοιες διεθνείς πράξεις, όπως η «Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», το «Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα» κ.α., αναγνώρισε ότι η παρενόχληση στον εργασιακό κόσμο (περιλαμβάνει και την έμφυλη βία) αποτελεί καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δεν εξασφαλίζει την αξιοπρεπή εργασία και τις ίσες ευκαιρίες στο δικαίωμα της εργασίας. Οι όροι «βία» και «παρενόχληση» στην εργασία αφορούν μη επιτρεπτές μεμονωμένες ή επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που προκαλούν συνέπειες στην σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή οικονομική ευεξία των εθελοντών, των μαθητευομένων και των εργαζομένων στο δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα με οποιαδήποτε μορφή σύμβασης εργασίας. Η Σύμβαση αυτή προστατεύει τους εργαζόμενους στον χώρο της εργασίας αλλά και κατά τη διάρκεια διαλείμματος για ανάπαυση ή κατά τη μετακίνηση του εργαζομένου από και προς την εργασία.

Στη χώρα μας, η C190 κυρώθηκε με το ν. 4808/2021 και προβλέπεται ότι: «Απαγορεύεται κάθε μορφής βία και παρενόχληση, που εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της εργασίας είτε συνδέεται με αυτήν είτε προκύπτει από αυτήν». Επιδιώκεται έτσι, η πρόληψη και αντιμετώπιση φαινομένων βίας και παρενόχλησης στην εργασία, η καταπολέμηση του εργασιακού εκφοβισμού και η εμπέδωση κουλτούρας προστασίας του κόσμου της εργασίας και ευρύτερα από φαινόμενα βίας και παρενόχλησης και η καλλιέργεια υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος.

Καινοτομία του νόμου αποτελεί ότι περιλαμβάνεται ρητά στις απαγορεύσεις η παρενόχληση και η βία στην εργασία (Mobbing) ως αυτοτελής απαγόρευση αποσυνδεμένη από την έννοια των διακρίσεων, η οποία μπορεί να εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της εργασίας, είτε να συνδέεται με αυτήν, είτε να προκύπτει από αυτήν και μπορεί να λαμβάνει χώρα ιδίως στο χώρο εργασίας, στις μετακινήσεις από και προς την εργασία, κατά τις επικοινωνίες που σχετίζονται με την εργασία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πραγματοποιούνται μέσω τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας.

Επίσης, καθιερώνεται ο δικονομικός κανόνας περί αντιστροφής του βάρους απόδειξης, όταν το θιγόμενο πρόσωπο επικαλείται γεγονότα ή στοιχεία, από τα οποία πιθανολογείται η εκδήλωση περιστατικού βίας ή παρενόχλησης. Το βάρος να αποδείξει στο δικαστήριο ή ενώπιον αρμόδιας διοικητικής αρχής ότι δε συνέτρεξαν τέτοιες περιστάσεις φέρει ο καθ’ ού. Εισάγεται έτσι εξαίρεση από το σχετικό κανόνα για την ποινική δίκη, όπου ισχύει το τεκμήριο αθωότητας.

Συνοπτικά, τα βασικά στοιχεία της ρύθμισης αυτής είναι ότι οι εργοδότες υποχρεούνται να υιοθετήσουν πολιτικές και διαδικασίες για την πρόληψη της βίας και της παρενόχλησης. Οι εργαζόμενοι πρέπει να μπορούν να υποβάλλουν καταγγελίες χωρίς φόβο αντιποίνων και οι καταγγελίες αυτές πρέπει να διερευνώνται γρήγορα, αντικειμενικά και εμπιστευτικά. Τα θύματα πρέπει να προστατεύονται από περαιτέρω βλάβη και να έχουν πρόσβαση σε υποστήριξη. Τέλος, οι δράστες πρέπει να αντιμετωπίζουν τις ανάλογες συνέπειες.

Το Mobbing στη Δημόσια Διοίκηση δεν είναι ένα ατομικό πρόβλημα, αλλά μια παθογένεια που επηρεάζει ολόκληρο το σύστημα και υπονομεύει την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών.

Η ανάδειξη των ζητημάτων που επηρεάζουν το εργασιακό περιβάλλον και η λήψη κατάλληλων μέτρων είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση ενός υγιούς και παραγωγικού εργασιακού περιβάλλοντος, όπου όλοι οι εργαζόμενοι αισθάνονται ασφαλείς και σεβαστοί, απαραίτητη συνθήκη για την εύρυθμη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης και την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών στους πολίτες. Η Δημόσια Διοίκηση οφείλει να σταθεί αρωγός στην προστασία των εργαζομένων, προωθώντας έναν πολιτισμό σεβασμού και δικαιοσύνης.

Ιωάννα Μπερτσιμά

Πολιτική-Διοικητική Επιστήμονας

MSc Δημόσια Διοίκηση – Αυτοδιοίκηση

..................................................................................................................................................................................................

1) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την παρενόχληση στους χώρους εργασίας (2001/2339(INI))

Διαθέσιμο: https://op.europa.eu/el/publication-detail/-/publication/d8f9cea5-f1f1-45c9-8941-f9e39b912d10

• ΝΟΜΟΣ 4808 / ΦΕΚ 101 Α / 19.06.2021

Για την Προστασία της Εργασίας - Σύσταση Ανεξάρτητης Αρχής «Επιθεώρηση Εργασίας» - Κύρωση της Σύμβασης 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας - Κύρωση της Σύμβασης 187 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για το Πλαίσιο Προώθησης της Ασφάλειας και της Υγείας στην Εργασία - Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1158 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Ιουνίου 2019 για την ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και της ιδιωτικής ζωής, άλλες διατάξεις του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και λοιπές επείγουσες ρυθμίσεις.

Διαθέσιμο: https://www.dsanet.gr/Epikairothta/Nomothesia/Nomos%204808.htm

• Επιθεώρηση Εργασίας, Βία και Παρενόχληση στην Εργασία.

Διαθέσιμο: https://www.hli.gov.gr/ergasiakes-scheseis/nomothesia-ergasiakes-scheseis/prostasia/via-kai-parenochlisi-stin-ergasia/apagorefsi-vias-kai-parenochlisis-stin-ergasia/

• Leymann, H. (1996) “The content and development of mobbing at work”. European Journal of Work and Organisational Psychology, 5(2):165-184.

Διαθέσιμο:

https://www.researchgate.net/publication/315480030_Bullying_no_trabalho_Percecao_e_impacto_na_saude_mental_e_vida_pessoal_dos_enfermeiros

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ Οι μασκοφόροι (του Χρήστου Τσουράκη)