Η «Δίκη της Λαμίας» 102 χρόνια πριν, που δρομολόγησε πολιτικές εξελίξεις

Ποια σημαντική δίκη έγινε στοΚακουργιοδικείο Λαμίας, για την οποία υπήρξε πανελλαδικό ενδιαφέρον και δρομολόγησε πολιτικές εξελίξεις, πριν 102 χρόνια και ποια σχέση έχουν οι δύο πρώην Πρωθυπουργοί, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και ο Γεώργιος Παπανδρέου, με την πόλη μας;

Ήταν πριν 102 χρόνια, το ημερολόγιο εκείνη την ημέρα έγραφε 12Φεβρουαρίου 1922όταν δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες «Ελεύθερος Τύπος»και «Πατρίδα» το «Δημοκρατικό Μανιφέστο», που συνυπέγραφαν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου με άλλους έξι δημοκρατικούς πολίτες και αποτέλεσε την επίσημη διακήρυξη του κόμματος των Δημοκρατικών Φιλελευθέρων.

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς των αρχών του 20ού αιώνα, ηγετική φυσιογνωμία της αριστερής πτέρυγας του δημοκρατικού φιλελεύθερου χώρου, ένας ενάρετος πολιτικός άνδρας με πρωτοποριακές αντιλήψεις και πραγματικά μεταρρυθμιστικό πνεύμα, που έγινε υπουργός σε βενιζελικές και βενιζελογενείς κυβερνήσεις και δύο φορές πρωθυπουργός. Στο Μανιφέστο, οι υπογράφοντες εξέθεταν τις απόψεις τους για τιςσυνέπειες της παλινορθώσεως του Βασιλιά Κωνσταντίνου ενώ καταλόγιζαν ευθύνες για τη Μικρασιατική Καταστροφή στην πολιτική που ασκήθηκε από τις τότε φιλοβασιλικές κυβερνήσεις.

Δεκαετίες πριν την κατάργηση της μοναρχίας στην Ελλάδα, με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου υπογράμμιζε στο Μανιφέστο του πως«η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον και δεν μπορεί ποτέ να γίνει ανεκτόν να θυσιασθεί και το ελάχιστον τμήμα της, χάριν προσωπικών βασιλικών συμφερόντων».

Οι συλλήψεις για το «Δημοκρατικό Μανιφέστο»

Μετά τη δημοσίευση του Μανιφέστου συνελήφθησαν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και της εξυβρίσεως του προσώπου του Βασιλέως ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και οι: Γ. Βηλαράς, Σπ. Θεοδωρόπουλος, Περ. Καραπάνος, Κ.Μ. Μελάς, Δ. Πάζης και Θρ. Πετιμεζάς. Μάλιστα, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, τρεις ημέρες μετά τη δημοσίευσή του και συγκεκριμένα την 15 Φεβρουαρίου 1922, από το κρατητήριο όπου εκρατείτο, έκανε την ακόλουθη δήλωση στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα»: «Όπως κατήντησε το πράγμα, η θέσις παντός τιμίου πολιτευμένου θα αρχίση να είναι εις την φυλακήν».Οι επόμενες μέρες πέρασαν μέσα σε μια γενικευμένη όξυνση που δεν άργησε να κορυφωθεί με την απεχθή δολοφονία του Ανδρέα Καβαφάκη, γνωστού δημοσιογράφου βενιζελικών φρονημάτων και εκδότη του «Ελεύθερου Τύπου», της μιας εκ των δυο εφημερίδων που δημοσιεύσαν το μανιφέστο. Ιδιαίτερη όμως σημασία είχε ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε την υπόθεση αυτή η δικαιοσύνη. Το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών απήλλαξε τους κατηγορουμένους πάσης κατηγορίας. Αντίθετα, το Συμβούλιο των Εφετών εξέδωσε αντίθετη απόφαση, την οποία επεκύρωσε και ο Άρειος Πάγος καιτελικά η δίκη προσδιορίσθηκε να γίνει στο Κακουργιοδικείο Λαμίας.

Έγραφε, μεταξύ άλλων, η εφημερίδα Καθημερινή σε ανταπόκριση δημοσιογράφου από τη Λαμία:

«Λαμία 22 Ιουνίου. Η δίκη των Δημοκρατικών εσυνεχίσθη και σήμερον. Η συνεδρίασις του Δικαστηρίου επαναλαμβάνεται την 9η πρωϊνήν. Λαμβάνει τον λόγον ο τελευταίος απομείνας συνήγορος κ. Πολιτόπουλος, όστις ομιλών διά μακρών παραβάλλει τους κατηγορουμένους προς τον Τρικούπην. […] Επίσης ομολογεί ότι η τυχόν αθώωσις των κατηγορουμένων θα εξεγείρη την κοινήν γνώμην, αλλά τούτο, λέγει, δεν πρέπει να προσέξουν οι κ. ένορκοι. Επιμένει εν τέλει ότι η προκήρυξις των δημοκρατικών δεν αποτελεί εξύβρισιν του Βασιλέως, αλλά έλεγχον της Κυβερνήσεως. […] Ο κ. Παπαναστασίου υπεραμύνεται της υπολήψεώς του, θιχθείσης παρά του εισαγγελέως, ειπόντος ότι προσωπικά ήσαν τα συμφέροντα τα οποία επεδίωξαν οι κατηγορούμενοι. Ο εισαγγελεύς, λέγει, ενεφανίσθη ως αντιπρόσωπος πολιτικής μερίδος, ομιλήσας μετά πάθους».

Η αγόρευση του Γ. Παπανδρέου

Συνήγορος υπερασπίσεως στη δίκη της Λαμίας ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος την περίοδο εκείνη πολιτευόταν στη Μυτιλήνη, όπου είχε υπηρετήσει ως Νομάρχης Λέσβου. Στην αγόρευση του ο Γεώργιος Παπανδρέου, όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Δίκη της Λαμίας» (Γ. Παπανδρέου, «Κείμενα», τμ. 1ος, σσ.142-157), μεταξύ άλλων, αναφέρει:

«Κύριοι ένορκοι! Γνωρίζω και συμμερίζομαι την αγωνίαν σας. Συμμερίζομαι την δοκιμασίαν της ψυχής σας. Κινείσθε μέσα εις μίαν ατμόσφαιραν προκαταλήψεων και παθών. Για να διατηρήσετε τον όρκον σας, πρέπει να παλαίσετε με τον εαυτόν σας. Αλλά υπάρχει μια νίκη, η οποία είναι μεγαλυτέρα από κάθε άλλην. Είναι η νίκη εναντίον των παθών και των αδυναμιών μας, η νίκη του εαυτού μας. Και είναι η Νίκη, την οποίαν οφείλετε σήμερον να νικήσετε.Επειδή η δίκη, η οποία διεξάγεται, δεν είναι μόνον δίκη των κατηγορουμένων. Είναι δίκη Δικαιοσύνης. Είναι δίκη της Ελλάδος! […]Την στιγμήν κατά την οποίαν, εις την αίθουσαν της διασκέψεως, θα δίδετε την ψήφον σας δια την τύχην των κατηγορουμένων, την στιγμήν εκείνην την ιεράν, ενθυμηθείτε: η Ιστορία σας κρίνει!»

(Φωτογραφία με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου- δεύτερος από αριστερά, καθιστός- και τους συγκατηγορούμενούς του στη Δίκη της Λαμίας).

Το Κακουργιοδικείο Λαμίας εξέδωσε την απόφασή του την 24 Ιουνίου και σύμφωνα με την απόφαση καταδικάσθησαν όλοι οι κατηγορούμενοι σε τριετή φυλάκιση, ενώ απηλλάγησαν πάσης φύσεως κατηγορίας οι υπεύθυνοι των εφημερίδων που είχαν δημοσιεύσει το Μανιφέστο.

(Φωτογραφία από το αρχείο του Αναστ. Π. Παπαναστασίου που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Νίκου Δαβανέλλου "Λαμία - τα πρόσωπα 1760-1930")

Μετά τη δίκη ο Γεώργιος Παπανδρέου, επιστρέφοντας στην εκλογική του Περιφέρεια της Μυτιλήνης, δέχθηκε μεγάλη επίθεση αντιβενιζελικών, οι οποίοι τον υποδέχθησαν με μπουκάλια και ποτήρια μπύρας, με αποτέλεσμα να τον τραυματίσουν σοβαρά στο κεφάλι. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και οι έξι υπογράφοντες το Μανιφέστο οδηγήθηκαν στις φυλακές, όμως η Μικρασιατική Καταστροφή επιτάχυνε τις πολιτικές εξελίξεις: Ο Βασιλιάς απομακρύνθηκε μετά τις εκλογές του 1923 και ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου ανέλαβε πρωθυπουργός στις αρχές του 1924. Στις 25 Μαρτίου κήρυξε την Α' Αβασίλευτη Δημοκρατία, που είχε διάρκεια μόλις 11 χρόνια.