Δημοσκόπηση: Πώς ισορροπούν οι Έλληνες μεταξύ Ελευθερίας και Ασφάλειας

Απέχουμε λίγες μόνο ημέρες από το νέο έτος. Ταυτόχρονα, απέχουμε σχεδόν μιάμιση δεκαετία από τότε που ο κόσμος άλλαξε για ακόμη μία φορά και το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης εγκαινίασε μια περίοδο επάλληλων κρίσεων και αστάθμητων απειλών.

Ο κόσμος γύρω μας προχωρά με πρωτόγνωρες ταχύτητες αλλά και χάνει τα σημεία αναφοράς του.

Τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα; Πώς διαμορφώνονται οι αξίες και οι προσδοκίες των Ελλήνων και των Ελληνίδων λίγο πριν από την εκπνοή του 2024; Ας φανταστούμε το αξιακό μας πλαίσιο σαν ένα δέντρο.

Κάτω από την επιφάνεια της γης, στις ρίζες του δέντρου, βρίσκεται ένα πρωτογενές ερώτημα: τι μας κάνει αυτό που είμαστε;

Οι απαντήσεις αφορούν πρωτίστως παράγοντες που διαμορφώνονται δυναμικά μαζί με το άτομο το οποίο διαμορφώνουν, όπως η εκπαίδευσή μας και το περιβάλλον όπου μεγαλώνουμε (54% στις συνολικές αναφορές αμφότερα), και λιγότερο προϋπάρχουσες και πιο «σκληρές» ταυτότητες, όπως η εθνική ταυτότητα (28%) ή οι θρησκευτικές μας πεποιθήσεις (14%).

Μοιάζει να πιστεύουμε ότι «γινόμαστε αυτό που είμαστε» κυρίως μέσα στην κοινωνική διάδραση.

Εμφανίζονται, ωστόσο, ήδη οι πρώτες διαφοροποιήσεις σε βασικές δημογραφικές παραμέτρους. Μία αφορά την έμφυλη οπτική: οι γυναίκες πιστεύουν εντονότερα ότι μας καθορίζει το περιβάλλον μας (61% έναντι 47% στους άνδρες), ενώ οι άνδρες δίνουν μεγαλύτερο βάρος στην εθνική ταυτότητα (35% έναντι 21%).

Και όσο αριστερότερα κινούμαστε στο φάσμα της πολιτικής αυτοτοποθέτησης τόσο βαραίνουν η εκπαίδευση και το περιβάλλον όπου μεγαλώνουμε, όσο δεξιότερα τόσο βαραίνουν η εθνική ταυτότητα και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Διαφορά από το τέλος της πανδημίας

Τον κορμό του δέντρου αποτελούν οι βασικές ανάγκες μας και οι απειλές που αισθανόμαστε. Στο ερώτημα «Ελευθερία ή ασφάλεια;» το 58% απαντά ελευθερία και το 40% ασφάλεια.

Η ελευθερία επικρατεί διαχρονικά, αν και λιγότερο σήμερα, που έχουν ενσκήψει νέες απειλές, απ’ ό,τι όταν βγαίναμε από την πανδημία με ένα αίσθημα απελευθέρωσης (65% έναντι 31% το 2022).

Οι λέξεις αυτές εννοιολογούνται όμως και με διαφορετικούς τρόπους. Οι άνδρες, που έχουν προνομιακή παρουσία στον δημόσιο χώρο, προκρίνουν ακόμη περισσότερο την ελευθερία (63%), ενώ για τις γυναίκες, που ακόμη δεν έχουν κατακτήσει πλήρη ισότητα, βαραίνει περισσότερο η ασφάλεια (45%).

Στα αριστερότερα του πολιτικού φάσματος επικρατεί η ελευθερία ως στοιχείο αυτοπραγμάτωσης και στα δεξιότερα η ασφάλεια ως στοιχείο συνοχής και προστασίας.

Η κλιμάκωση της ανισότητας

Ο ένας στους δύο θεωρεί μεγαλύτερη απειλή της εποχής μας τις οικονομικές ανισότητες, ενώ ένας στους τέσσερις τις κοινωνικές διακρίσεις και άλλος ένας στους τέσσερις τις φυσικές καταστροφές.

Μάλιστα, είναι σαφής η συσχέτιση με την κοινωνική θέση: στις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις η οικονομική ανισότητα φαντάζει πιο απειλητική (64% στην αγροτική/εργατική τάξη αλλά 37% στην ανώτερη), στις υψηλότερες ενισχύεται η ανησυχία για τις διακρίσεις (37% στην ανώτερη τάξη αλλά 18% στην αγροτική/εργατική).

Μοιάζει αντιφατικό αλλά δεν είναι. Η πλειοψηφική επιλογή υπέρ της ελευθερίας αντανακλά μια κοινωνία που έχει περάσει το στάδιο των βασικών αναγκών και επιζητεί, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αξίες μετα-υλιστικού τύπου: αυτοπραγμάτωση, ισότητα, συμπερίληψη, ποιότητα ζωής.

Ταυτόχρονα, το όχι ευκαταφρόνητο αίτημα για ασφάλεια απηχεί τις σημερινές απειλές, που έχουν απτές και υλικές διαστάσεις, ειδικά για τους πιο ευάλωτους.

Ο πυρήνας αποδοχής και το έμφυλο πρίσμα

Πάνω σε αυτόν τον διττό κορμό φυτρώνουν τα κλαδιά των αξιακών επιλογών μας. Εδώ εξετάζονται αξίες, απόψεις και πολιτικές που αναπτύσσονται στη «διασταύρωση» υλικών ανισοτήτων και κοινωνικών-συμβολικών διακρίσεων – τρόπον τινά, δηλαδή, ορισμένες παράμετροι της woke ατζέντας που απασχολεί έντονα τη δημόσια συζήτηση χωρίς πάντα να προσδιορίζεται με σαφήνεια.

Επί της αρχής, καταγράφεται ένας ισχυρός πυρήνας αποδοχής τόσο για αξίες που συνδέονται με την ελευθερία, την αυτοπραγμάτωση, την ποιότητα ζωής (το 65% δίνει τον μέγιστο βαθμό βαρύτητας στην ισότητα των φύλων και το 62% στην περιβαλλοντική ευθύνη) όσο και για αξίες που συνδέονται με το αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας (70% κοινωνική προστασία, 60% δημόσια τάξη).

Βέβαια, εκείνοι που προκρίνουν την ασφάλεια τείνουν να αξιοδοτούν περισσότερο αξίες όπως η δημόσια τάξη (71% έναντι 51% σε όσους προκρίνουν την ελευθερία), ενώ όσοι προκρίνουν την ελευθερία δίνουν μεγαλύτερη σημασία σε αρχές όπως η ισότητα των φύλων (69% έναντι 59% σε όσους προκρίνουν την ασφάλεια) ή η αντιμετώπιση των διακρίσεων (62% έναντι 51%).

Το έμφυλο πρίσμα είναι επίσης στατιστικά σημαντικό, καθώς οι γυναίκες αποδίδουν περισσότερη σημασία σε όλες αυτές τις αξίες και αρχές, και με μεγαλύτερη ακόμη διαφορά σε όσες άπτονται της ελευθερίας και της αυτοπραγμάτωσης: ισότητα των φύλων, αντιμετώπιση των διακρίσεων, αποδοχή της διαφορετικότητας.

Οι αποχρώσεις της πολιτικής ορθότητας

Ένας ισχυρός πυρήνας συμφωνίας, αν και κατά τι πιο περιορισμένος, καταγράφεται όσον αφορά απόψεις που αφορούν είτε τις κοινωνικές διακρίσεις είτε την κοινωνική προστασία: το 71% συμφωνεί απόλυτα ότι η κοροϊδία σε βάρος ευάλωτων ομάδων δεν είναι χιούμορ (ένδειξη ότι εμπεδώνεται μια πολιτικά ορθή αντίληψη πως οι λεκτικές μορφές διακρίσεων συνιστούν επίσης διακρίσεις) και το 66% ότι το κράτος πρέπει να προστατεύει ενεργά τους πιο αδύναμους.

Σαφώς μικρότερο βαθμό ισχυρής συμφωνίας συγκεντρώνουν απόψεις υπέρ της ευταξίας («Το σχολείο πρέπει να μαθαίνει στα παιδιά πρωτίστως την πειθαρχία»: 40%) ή από την άλλη υπέρ «προωθημένων» στάσεων ενάντια στις διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό («Μπορεί κανείς να προσδιορίζεται ως άνδρας ή γυναίκα ακόμη και εάν γεννήθηκε με διαφορετικό φύλο»: 27%).

Και εδώ η έμφυλη οπτική συνεπάγεται ότι οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες σε θέματα διακρίσεων (είτε αφορούν το χιούμορ είτε τον σεξουαλικό προσανατολισμό) αλλά και προστασίας των πιο αδύναμων.

Επίσης σημαντική διάσταση είναι η πολιτική αυτοτοποθέτηση: αριστερότερα του Κέντρου οι άνθρωποι ταυτίζονται περισσότερο με τις «φιλελεύθερες» και εξισωτικές στάσεις, ενώ δεξιότερα του Κέντρου ταυτίζονται περισσότερο λ.χ. με την ανάγκη διαπαιδαγώγησης με πειθαρχία (το ίδιο και όσοι προκρίνουν την ασφάλεια έναντι της ελευθερίας, καθώς συμφωνούν απόλυτα κατά 54% έναντι 29%).

Από τη συναίνεση στην πόλωση

Στο κλαδί της δημόσιας πολιτικής, πια, οι συναινέσεις είναι ακόμη πιο περιορισμένες. Ενα 44% συμφωνεί απόλυτα ότι χρειάζονται τολμηρά μέτρα για την κλιματική αλλαγή ακόμη και εάν αυτό σημαίνει ότι θα ζούμε πιο λιτά (με πιο ευαισθητοποιημένες τις γυναίκες: 51% έναντι 38% στους άνδρες).

Το 33% υποστηρίζει πλήρως την άμεση απόδοση ιθαγένειας σε παιδιά μεταναστών/προσφύγων που μεγαλώνουν στη χώρα και 29% την προσαρμογή των σχολικών βιβλίων στις σημερινές συνθήκες πολυπολιτισμικότητας (και εντονότερα όσο αριστερότερα κινούμαστε στο πολιτικό φάσμα).

Από την άλλη, ένα 36% συμφωνεί απόλυτα ότι κράτος και θρησκευτικές αξίες πρέπει να εναρμονίζονται, όπως και 27% ότι οι εκτρώσεις θα πρέπει να επιτρέπονται μόνο κατ’ εξαίρεση (και εντονότερα όσο πιο δεξιά κινούμαστε στο πολιτικό φάσμα).

Αν λοιπόν σε επίπεδο αρχών μοιάζει να έχουν εμπεδωθεί θεμελιώδεις αξίες ισότητας και «επαγρύπνησης» (woke) απέναντι στις διακρίσεις, ωστόσο, όταν αυτές εξειδικεύονται σε διλήμματα πολιτικής και ακόμη περισσότερο σε εφαρμοσμένες δημόσιες πολιτικές, οι συναινέσεις περιορίζονται και οι απόψεις πολώνονται.

Ένδειξη ότι δεν υπάρχει πάντα η κοινωνική δυναμική που θα «μεταφράσει» τις βασικές μας αρχές σε ατομική και συλλογική πράξη.

Συνοψίζοντας, το αξιακό μας δέντρο στα τέλη του 2024 μοιάζει να στρέφει τα κλαδιά του προς την κατεύθυνση της ελευθερίας και της ισότητας, αν και με έντονη τη διάσταση της ζητούμενης ασφάλειας απέναντι στις επισφάλειες της εποχής.

Η μετάφραση των βασικών αρχών μας σε μια πραγματωμένη κουλτούρα συμπεριληπτικής συνύπαρξης έχει μεν ισχυρές κοινωνικές προϋποθέσεις, αλλά έχει και δρόμο ακόμη.

Ο κ. Στράτος Φαναράς είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Metron Analysis SA.

Πηγή: tovima.gr