Pop Art, χαρακτικά και άλλες ιστορίες

Τι κοινό μπορεί να έχει η αμφιλεγόμενη pop art και η κοινωνία της κατανάλωσης; Από όποια σκοπιά κι αν εξετάσει κανείς το θέμα, η απάντηση δεν μπορεί να είναι κατηγορηματική. Έτσι συμβαίνει πάντα με ότι αφορά την τέχνη. Μπορεί κάποιος να αναζητά Κούκος έργα απολαμβάνοντας το ελληνικό τοπίο, όμως η προκλητική αυτή τέχνη αδιαμφισβήτητα ασκεί έλξη στο κοινό. Αλλά ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η ιστορική συνθήκη που ανέδειξε την pop art ήταν η μεταπολεμική περίοδος, που ακολουθήθηκε αναπόφευκτα από την ευημερία και την άνοδο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Οι συνθήκες αυτές έφεραν στην επιφάνεια νέα καταναλωτικά ήθη, που επιγραμματικά περιγράφουν η διασκέδαση και η κατανάλωση. Σε ένα τέτοιο κλίμα τα υλικά και καταναλωτικά αγαθά εισήλθαν στον χώρο της τέχνης, όπως ποτέ ξανά μέχρι τότε.

Οι καλλιτέχνες αυτού του κινήματος βυθίστηκαν στη ματαιότητα του καταναλωτικού ζειν και δημιούργησαν κάτι, δυσεύρετο για την εποχή εκείνη, σε μουσεία και γκαλερί: έργα τέχνης με αντικείμενο την καθημερινότητα και τα συνηθισμένα βιώματα. Όλα περιστρέφονταν γύρω από τον καπιταλισμό, τις ανεξέλεγκτες αγορές, το σεξ, τη σπατάλη χρημάτων, το να επιθυμεί κανείς παραπάνω και το να θέλει κανείς περισσότερα.

Η εμπορευματοποίηση της λαϊκής κουλτούρας

Εκθειάζοντας κοινά αντικείμενα και ανθρώπους της καθημερινότητας η συγκεκριμένη τέχνη στόχευε στο να ανεβάσει τη λαϊκή κουλτούρα στο επίπεδο της εκλεπτισμένης τέχνης. Αυτό δηλαδή που αναζητά, όποιος ατενίζει τα Σόρογκας έργα. Γι’ αυτό εδώ χρειάζεται μια διευκρίνιση: Οι μεταξοτυπίες περισσότερο είναι συνυφασμένες με τη διάδοση της τέχνης, παρά με τη μαζική παραγωγή. Βρήκαν πολέμιους, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι αφενός τα αντίτυπα είναι περιορισμένα, αφετέρου φέρουν την υπογραφή επιμέλειας του καλλιτέχνη. Αυτό εξ ορισμού σημαίνει, ότι δε στερούνται της αισθητικής αξίας του πρωτότυπου έργου.

Από την άλλη το κίνημα αυτό εξυπηρετούσε άλλο σκοπό. Η παρουσίαση ευρέως διαδεδομένων εμπορικών σημάτων και μαζικώς παραγόμενων αγαθών στη σύγχρονη τέχνη αντικατοπτρίζει την εμπορευματοποίηση της λαϊκής κουλτούρας. Ένα μάλιστα θέμα, που διχάζει τους επικριτές της είναι αν τελικά αποσκοπεί στην απογύμνωση της πνευματικής κενότητας του καταναλωτισμού ή εάν οι δημιουργοί της πράγματι αρέσκονταν σε αυτού του είδους της εικόνες ως σύμβολα αναφοράς. Αυτός ο διχασμός είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της Αμερικανικής και Βρετανικής pop art.

Βρετανική vs Αμερικανικής pop art

Κι ενώ η Αμερικανική pop art ενδιαφέρονταν περισσότερο να θολώσει τα νερά μεταξύ «υψηλής τέχνης» και «χαμηλής κουλτούρας» οικειοποιούμενη δημοφιλείς εικόνες, η Βρετανική διαφοροποιήθηκε. Διατήρησε μια πιο κριτική στάση απέναντι στην καταναλωτική κουλτούρα, που κυρίευσε την ήπειρο. Ο περιβόητος διχασμός των κριτικών επομένως έχει να κάνει με την αμφιλεγόμενη στάση των καλλιτεχνών. Συνιστά την αποθέωση ή την αποδοκιμασία του καπιταλισμού;

Αυτά αφορούσαν στην έναρξη του κινήματος. Στη συνέχεια η παιγνιώδης και διχασμένη στάση των καλλιτεχνών απέναντι στον καταναλωτισμό έδωσε τη θέση της στην πιο αποφασιστική και εχθρική στάση των νεότερων γενεών απέναντι στην καταναλωτική κουλτούρα.Η pop art και στην Ελλάδα

Αρχικά να διευκρινιστεί, ότι τα έντονα -ζωηρά χρώματα και η παιγνιώδης διάθεση, που συναντά κανείς για παράδειγμα και στα Καράς έργα, δεν εντάσσουν αυτομάτως έναν καλλιτέχνη στην pop art. Παρόλα αυτά και στη χώρα μας υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη καλλιτέχνες εμπνευσμένοι από το κίνημα. Ακόμη κι έτσι όμως αυτό που τους διαφοροποιεί είναι το διάχυτο ελληνικό στοιχείο.

Αυτό είναι άλλωστε και το νόημα της τέχνης. Η pop art είχε ιδιαίτερη επιτυχία στις χώρες της γέννεσής της, την Αμερική και την Αγγλία, γιατί απλούστατα καυτηρίαζε το τοπικό στοιχείο. Τον εκεί λαϊκό τρόπο ζωής. Εάν κάποιος το μετέφερε αυτούσιο στην Ελλάδα, θα ήταν απλώς αντιγραφή, όχι υιοθέτηση ή ακόμη κι έκφραση από το κίνημας της pop art. Αυτονόητα λοιπόν και οι Έλληνες εκφραστές της κράτησαν τα χρώματα και την τεχνική και ενσωμάτωσαν σε αυτά τα ντόπια ζητήματα.

Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ο κύριος εκφραστής της pop-art στην Ελλάδα, ο Γιώργος Ιωάννου, που εμπνεύστηκε από τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, την προσπάθεια της Ελλάδας να ανακάμψει. Δεν μπορούσε άλλωστε με πιο δημιουργικό τρόπο να λεχθεί κάτι για ορισμένες από τις πιο δύσκολες ιστορικές στιγμές της χώρας. Οι ίδιοι ως κάτοικοι είμαστε οπτικά εξοικειωμένοι με χρώματα, μοτίβα και έργα, που παραπέμπουν στο ελληνικό στοιχείο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτά, που αντικρίζει κανείς στα Κοκκινίδης έργα. Ίσως όμως και αυτό το στοιχείο της εντοπιότητας είναι που κάνει κάθε καλλιτέχνη καταξιωμένο στη χώρα του. Και για το ίδιο αυτό ειδοποιό στοιχείο ανοίγει τις πύλες σε έναν διαφορετικό κόσμο σε ανθρώπους άλλων πολιτισμών.