Συγκινητική η παρουσίαση του βιβλίου «Μαρία Σκαφίδα - Φλωράκη, η ζωή μου» της Μαρίας Σκαφίδα

Με ιδιαίτερη συγκίνηση παρουσιάστηκε το βιβλίο «Μαρία Σκαφίδα - Φλωράκη, η ζωή μου», παρουσία της 92χρονης συγγραφέα και ιατρού Μαρίσς Σκαφίδα, την Τετάρτη 22 Ιουνίου 2022, στο κατάμεστο Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Φθιώτιδας (Λαμία), που διοργάνωσαν ο Όμιλος Φθιωτών Λογοτεχνών και Συγγραφέων και οι Χρόνος Εκδόσεις.

Την εκδήλωση χαιρέτισαν οι παρακάτω :

- Νικοπούλου Βασιλική Νικοπούλου, Εκδότρια (Χρόνος Εκδόσεις)

- Τσιαλαφούτας Κώστας, Πρόεδρος του Ομίλου Φθιωτών Λογοτεχνών και Συγγραφέων

- π. Ηρωδίων Ρίζος, Εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Φθιώτιδας κ. Συμεών

- Καρακάντζας Θανάσης, Αντιπεριφερειάρχης Φθιώτιδας

- Αποστολόπουλος Κώστας, Αντιπεριφερειάρχης Αγροτικής Οικονομίας και Αλιευτικής Πολιτικής Στερεάς Ελλάδας

-Κυρίτσης Ηλ. Δημήτρης, Αντιδήμαρχος, Εκπρόσωπος του Δημάρχου Λαμιέων Ευθ. Καραΐσκου

- Μπασδέκης Κώστας, Εκπρόσωπος Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.

- Γεωργίου Χρήστος, Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου Φθιώτιδας

- Σκαφίδας Γεώργιος του Σπύρου, Ανιψιός της Μαρίας Σκαφίδα

- Μπόρλας Γιώργος, Εγγονός της Μαρίας Σκαφίδα

- Μαρία Σκαφίδα, Ιατρός, συγγραφέας του βιβλίου

Παραβρέθηκαν στην εκδήλωση ο Περιφερειακός Σύμβουλος Στερεάς Ελλάδας Νίκος Μπέτσιος , η Αντιπρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Λαμιέων Βίβιαν Αργύρη και η αδερφή της συγγραφέα Πόπη Γ. Σκαφίδα.

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ – ΟΜΙΛΙΕΣ – ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ : « […] Οι Χρόνος Εκδόσεις, σάς καλωσορίζουν στην αποψινή παρουσίαση του βιβλίου της Μαρίας Σκαφίδα με τίτλο: ΜΑΡΙΑ ΣΚΑΦΙΔΑ-ΧΛΩΡΑΚΗ η ζωή μου. Πρόκειται για την αυτοβιογραφία της και αποτελεί την πραγματική ιστορία της ζωής της από τα πρώτα παιδικά και εφηβικά χρόνια μέχρι και τη συνταξιοδότησή της. Αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα ιστορικό βιβλίο της μαρτυρικής και δύσκολης εποχής του εμφυλίου και της πολιτικής προσφυγιάς, αφού η συγγραφέας καταγράφει και δημοσιοποιεί για πρώτη φορά φωτογραφίες, γράμματα και προσωπικά αντικείμενα από το αρχείο της, διηγείται, όσα έζησε και βίωσε, ως αντάρτισσα, μέλος της ΕΠΟΝ, Υπολοχαγός Πεζικού του Δ.Σ.Ε., Πολιτικός Επίτροπος Λόχου, πολιτικός πρόσφυγας στην Τασκένδη και Σόφια, πρώτη γυναίκα του Χαρίλαου Φλωράκη και παρασημοφορημένη από το ΚΚΕ και την ελληνική πολιτεία με τα παράσημα ΗΛΕΚΤΡΑ, ΓΡΑΜΜΟΣ και ΜΕΤΑΛΛΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ 1941-1945.

Κάποιοι άνθρωποι τελικά είναι μοιραίο να συναντηθούν σ’ αυτή τη ζωή. Τη Μαρία Σκαφίδα δεν την γνώριζα προσωπικά ούτε ήξερα τίποτα για την ιστορία της -πώς θα μπορούσα άλλωστε! Όταν ήρθε στον εκδοτικό μας οίκο με την αδερφή της Πόπη και τον ανιψιό της Γιώργο και μου εμπιστεύτηκε όλο το αρχείο της, προκειμένου να ψηφιοποιηθεί, να καταγραφεί και να οργανωθεί για να γίνει βιβλίο, η αυτοβιογραφία της, διαπίστωσα πως είχα να κάνω με μια γυναίκα περήφανη και μαχήτρια της ζωής. Από την ψηφιοποίηση του αρχειακού της υλικού μέχρι και την τελευταία εικαστική λεπτομέρεια, η γραφή της με ταξίδεψε... Στην πορεία του ταξιδιού μου προέκυψαν πολλά περισσότερα απ’ όσα υπολόγιζα. Ήρθα αντιμέτωπη μ’ ένα παρελθόν που δεν γνώριζα, αλλά έπρεπε να μάθω να σκαλίζω με υπομονή και επιμονή. Προέκυψαν πολλές συναντήσεις, θερμές χειραψίες, αξέχαστες συζητήσεις, αλησμόνητες στιγμές, εκπλήξεις, αγκαλιές, γέλια, δάκρυα, κεράσματα, ξενύχτια, διαβάσματα, φωτογραφήσεις, ηχογραφήσεις, ξεσκονίσματα βιβλιοθηκών και αρχείων.

Ναι, ξεκίνησα ανάλαφρη και χαρούμενη για ένα καινούργιο, εκδοτικό πόνημα, μα σιγά-σιγά συναρμολογώντας τα κομμάτια της, λύγισα κυριολεκτικά από το βάρος της δύναμης, της μοναξιάς και της οδύνης της. Πολλές φορές ταυτίστηκα μαζί της σιωπώντας και άλλες πάλι, ένιωσα πως πολεμούσα δίπλα της για την αλήθεια και τη δημοκρατία.»

ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΙΑΛΑΦΟΥΤΑΣ : «[…]Το εν λόγω βιβλίο, παρόλο που είναι μια αυτοβιογραφία αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι έχει συνδέσει το όνομά της με ιστορικά γεγονότα, πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες της νεότερης ιστορίας μας.

Αντιστασιακή η οικογένειά της βασανίστηκε και ταλαιπωρήθηκε αφού ο πατέρας της Γεώργιος εκτελέστηκε το 1949 στη Λαμία, η μητέρα της Αικατερίνη εξορίστηκε στο Τρίκερι και τα περισσότερα αδέρφια της μοιράστηκαν στις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης. Η ίδια εντάσσεται από νεαρή ηλικία στην ΕΠΟΝ, στο Δημοκρατικό Στρατό και γίνεται μέλος του ΚΚΕ, με πλούσια και έντονη αντιστασιακή δράση.

Έχει γνωρίσει και συμπορευτεί με γνωστά ονόματα της Εθνικής Αντίστασης και της Αριστεράς όπως : Χαρίλαος Φλωράκης, Νίκος Ζαχαριάδης, Μάρκος βαφειάδης, Νίκος Μπελογιάννης, Δημήτριος Δημητρίου(Νικηφόρος), Γιάννης Αλεξάνδρου γνωστός ως καπετάν Διαμαντής, Νικόλαος Βλάχος γνωστός ως καπετάν Βοριάς, Βασίλης Μπαρτσιώκας, Κώστας Γκριντζώνας, Ηλίας Ξηροτύρης κ.α.

Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου εγκαταστάθηκε ως πολιτικός πρόσφυγας στην Τασκένδη, όπου παντρεύτηκε το 1950 με πολιτικό γάμο τον Χαρίλαο Φλωράκη, γνωστό ως καπετάν Γιώτη και μετέπειτα Γενικό Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος (ΚΚΕ). Εκεί αφιερώθηκε στις ιατρικές της σπουδές και αργότερα εγκαταστάθηκε στη Σόφια, όπου εργάστηκε ως Παιδίατρος Πνευμονολόγος για μια δεκαετία (1963 – 1973). Μετά από πολλά χρόνια ξενιτιάς και νοσταλγίας, υπομονής και επιμονής γίνεται ο επαναπατρισμός της το 1975 στην Ελλάδα και βρίσκει εργασία αργότερα στο Νοσοκομείο της Άμφισσας.

Η συγγραφέας μέσα από τα δικά της προσωπικά βιώματα και της οικογένειάς της, καταθέτει χρήσιμες πληροφορίες, με έγγραφο και φωτογραφικό υλικό, πολύτιμο για κάθε αναγνώστη, ερευνητή και ιστορικό.

Το ήθος της Μαρίας Σκαφίδα, οι αξίες και τα ιδανικά για τα οποία αγωνίστηκε και υπηρέτησε με συνέπεια και τα ντοκουμέντα που παρουσιάζει στο βιβλίο της ενισχύουν την ιστορική αλήθεια. Η ίδια αναφέρει χαρακτηριστικά :

«Θα βρείτε και μόνοι σας τα κομμάτια της τεμαχισμένης και πικρής αλήθειας, που πλανιόταν τόσα χρόνια στο μυαλό μου και την ψυχή μου, βρίσκοντας καταφύγιο σ’ αυτό το πνευματικό παιδί που αφήνω παρακαταθήκη στο Κόμμα και στις μελλοντικές γενιές των αγωνιστών.».

Κλείνοντας θα αναφέρω τη χαρακτηριστική ρήση του Κικέρωνα : «Η ιστορία είναι ο μάρτυρας των εποχών, η λαμπάδα της αλήθειας, η ζωή της μνήμης, ο δάσκαλος της ζωής, ο αγγελιοφόρος της αρχαιότητας».

Προς αυτή τη κατεύθυνση αυτή συμβάλλει και το βιβλίο της Μαρίας Σκαφίδα και είναι άξια συγχαρητηρίων.

ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΑΣΔΕΚΗΣ : «[…] Αξιοπρέπεια, μαχητικότητα μέχρι σήμερα, πίστη στα ανώτερα ιδανικά του Σοσιαλισμού, παρακαταθήκη η στάση ζωής της συντρόφισσας Μαρίας για όλους εμάς τους Κομμουνιστές.

Συντρόφισσα Μαρία σου είμαστε ευγνώμονες. »

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΡΛΑΣ : «[…]Στον δρόμο από Αθήνα προς τα εδώ, σκεπτόμενος το τι σημαίνει ήρωας, έφτασα στο συμπέρασμα ότι για εμάς τους νεότερους, που ανήκουμε στις νεότερες γενιές, οι ήρωες μας φαίνεται ότι είναι κάτι μακρινό χρονικά, μιας άλλης εποχής. Πολύ σπάνια καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να είμαστε συγγενείς τους, μπορεί να είμαστε απόγονοί τους.

Ξεκινάω από τον Γιώργο Σκαφίδα, τον προπάππου μου, τον οποίο χαρακτηρίζω ήρωα γιατί ο Γιώργος Σκαφίδας δεν πέθανε από μια <<τυχαία>> σφαίρα. Ο Γιώργος Σκαφίδας πολέμησε, αγωνίστηκε, προδόθηκε, φυλακίστηκε και εκτελέστηκε για τις ιδέες του και την αγωνιστική του δράση.

Όλα τα παιδιά πέρασαν πολλά. Με πρώτη τη θεία Κούλα, που πέρασε χρόνια της ζωής της με τη γιαγιά στη φυλακή αλλά και όλα τα βάσανα που πέρασαν και όλοι οι υπόλοιποι μετά, την θεία Μίνα, τον θείο Σπύρο που ήταν και ο μεγαλύτερος άντρας, το μεγαλύτερο αγόρι της οικογένειας, την θεία Πόπη, που είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα που μιλάει για την τιμωρία της στην παιδόπολη όταν έκανε την παράφραση του ποιήματος που της είχαν δώσει να πει μπροστά στη βασίλισσα, τον παππού μου τον παπα - Μάριο.

Σημειωτέον, εδώ θα ήθελα να πω το εξής. Θα με συγχωρήσετε παρακαλώ για τη συγκίνηση... Ήταν ο μόνος από τα αδέρφια, καλώς ή κακώς έτσι το έφερε η μοίρα, που έμεινε μέχρι και την τελευταία μέρα της ζωής του στην Συκά. Σκεφτείτε ότι αφού έγινε ιερέας, δεχόταν στην εκκλησία και κοινωνούσε αυτούς οι οποίοι κατέδωσαν, υπέγραψαν και έτσι εκτελέστηκε ο πατέρας του, με μια απίστευτη πραότητα και μακροθυμία. Πραγματικά ήταν.... Δεν θέλω να επεκταθώ γιατί θα συγκινηθώ κι άλλο.

Φτάνουμε λοιπόν στην θεία Μαρία, η οποία σαν γνήσιο τέκνο του Γιώργου Σκαφίδα γίνεται και αυτή ηρωίδα με τη σειρά της. Γίνεται μια γυναίκα με πρωτοπόρα ιδεολογική, πολιτική, πολεμική και επιστημονική δράση. Η ηρωίδα θεία Μαρία δεν ήταν <<Σπορά της τύχης>> που λέει και ο Βάρναλης. Ήταν <<τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής>>. <<Δεν ήταν μία, μα χιλιάδες! Όχι μονάχα οι ζωντανοί αλλά και οι νεκροί που την ακολουθούσαν>>. Η θεία Μαρία λοιπόν ανέλαβε το βαρύ έργο, της συνέχισης του έργου του Γιώργου Σκαφίδα, του πατέρα της. Έναν αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον, μια καλύτερη ζωή, για να γίνει ο λαός νοικοκύρης στον τόπο του, για μια κοινωνία <<στο μπόι των ονείρων, στο μπόι των ανθρώπων>> όπως έλεγε και ο συναγωνιστής της Νίκος Μπελογιάννης. Σταθερή στα πιστεύω και στα ιδανικά της, στις αξίες της, κάτι που μας φαίνεται παράξενο όπως είπε και ο πανοσιολογιότατος πριν, στη σημερινή κοινωνία. Σε ιδανικά όπως όλα αυτά που προανέφερα, αλλά και στον έρωτα και στη συντροφικότητα. Γι αυτό και δεν ξαναέφτιαξε τη ζωή της...

Το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα ήταν για μένα ένα δώρο. Ένα δώρο που έλαβα με μεγάλη χαρά γιατί όλη αυτή η δακρύβρεχτη ιστορία που άκουγα από μικρός, πλέον <<πήρε σάρκα και οστά>>. Έμεινε σαν μία έκδοση και έτσι, τώρα μπορεί πλέον ο μπέμπης της σελίδας 247 που κρατά η θεία Μαρία αγκαλιά, να το κρατά, να το βλέπει, να το διαβάζει, να το μεταλαμπαδεύει.

Το βιβλίο αυτό είναι ένας ύμνος στην ιστορική αλήθεια. Σε μια αλήθεια κόντρα στο ξαναγράψιμο της ιστορίας από τους νικητές, μιας και ο Δημοκρατικός Στρατός ηττήθηκε. Ένας ύμνος που τονίζει μέσα από τα μάτια και τη ζωή της θείας Μαρίας, το τι ήταν, τι σκόπευε, τι διεκδικούσε ο Δημοκρατικός Στρατός.

Είναι ένα βιβλίο οικογενειακό κειμήλιο, πολιτική παρακαταθήκη και μπούσουλας για τη ζωή όλων όσων ανήκουμε στη νέα γενιά <<αν θέλουμε να λεγόμαστε άνθρωποι>> όπως λέει και ο Τάσος Λειβαδίτης.

Αγαπημένη μου θεία Μαρία Σκαφίδα-Φλωράκη! Θέλω να σου πω ένα μεγάλο ευχαριστώ για όλα όσα έχεις κάνει για όλους μας σε ολόκληρη τη ζωή σου. Νιώθω απέραντη τιμή, τύχη και ευγνωμοσύνη που είμαι συγγενής σου, για τις συζητήσεις που έχουμε κάνει και για όλα όσα μου έχεις διηγηθεί. Αισθάνομαι απέραντη χαρά για όλα αυτά, αισθάνομαι όμως και το βάρος της παρακαταθήκης που μας αφήνεις και αυτό το βάρος με υποχρεώνει να σου δώσω μια υπόσχεση. Όσο περνάει απ΄ το χέρι μου, η ιστορία σου όχι απλά δεν θα ξεχαστεί αλλά θα φροντίσω να μεταλαμπαδευτεί τόσο σε όλες τις επόμενες γενιές του Σκαφιδαίικου, όσο και έξω από αυτό.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΑΦΟΥΤΗΣ (ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΟΜΙΛΗΤΗΣ) «[…]Σας καλωσορίζουμε στην αποψινή παρουσίαση του βιβλίου της Μαρίας Σκαφίδα-Φλωράκη. Είναι η αυτοβιογραφία της συγγραφέα, φορτωμένη και φορτισμένη από δράσεις, δυσκολίες και καταθέσεις ψυχής. Αλλά και από καταστάσεις που δώσανε ξεχωριστό νόημα στη ζωή της.

Πολλές αυτοβιογραφίες, αλλά και βιογραφίες που γράφονται κατ’ επιταγήν, δεν αποφεύγουν τον πειρασμό της αγιογραφίας. Ετούτη εδώ όμως, είναι μια αυτοβιογραφία κοσμημένη με τεκμηριωμένες αλήθειες, περηφάνια και ταπεινοσύνη. Το βιβλίο αποτελεί ένα από κάθε άποψη σημαντικό εκδοτικό εγχείρημα των καλαίσθητων Εκδόσεων Χρόνος, που διαδραματίζουν ανερχόμενο ρόλο στο πανελλήνιο εκδοτικό σώμα.

Ο Χαρίλαος Φλωράκης από το 2οο5 αναπαύεται στο χώμα της γενέθλιας γης των θεσσαλικών Αγράφων. Σαν Καπετάν Γιώτης συμμετείχε στον ΕΛΑΣ και στη συνέχεια στις τάξεις του ΔΣΕ, διατελώντας διοικητής της 1ης Μεραρχίας. Μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949, πέρασε τα σύνορα, καταφεύγοντας στην Σοβιετική Ένωση και τη Ρουμανία.

Επιστρέφει παράνομα το 1954 στην Ελλάδα. Διώκεται και σαν ισοβίτης φυλακίζεται και εξορίζεται συνολικά 18 χρόνια. Το 1972 εκλέγεται Γραμματέας της ΚΕ του Κόμματος, όπου παρέμεινε μέχρι το 1989.

Το 1976 παντρεύεται τη Μάγδα Αναγνωστάκη. Έζησαν σαν παντρεμένοι οκτώ χρόνια, έως τον θάνατο της Μάγδας από λευχαιμία, στο ανατολικό Βερολίνο το 1984.

[…] Στα πρώτα Κεφάλαια του βιβλίου η συγγραφέας αναφέρεται στη ζωή της πριν καταταγεί στο ΔΣΕ. Σ’ εκείνα τα δύσκολα παιδικά και εφηβικά χρόνια που από χρόνια της ηρεμίας και της αγνότητας, μετατράπηκαν σε τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν και καθόρισαν τη ζωή της, μέχρι και σήμερα.

Γράφει για τη ζωή στη γενέθλια γη, στο Συκά της Υπάτης. Ανάμεσα στο σεβάσμιο παππού ιερέα π. Σπυρίδωνα, στους γονείς της Αικατερίνη Βλάχου και Γεώργιο Σκαφίδα και τα πέντε αγαπημένα αδέρφια, το ξυπόλητο τάγμα, όπως το αποκαλεί η συγγραφέας.

Τον Ιούνιο του 1947, επιστρέφοντας από το Γυμνάσιο της Λαμίας, βρήκε το σπίτι τους ρημαγμένο. Ο στρατός είχε έρθει για να συλλάβει μεταξύ άλλων και τους γονείς της. Εκείνοι μπόρεσαν και έφυγαν στο βουνό. Η Μαρία κρύφτηκε για να αποφύγει τη σύλληψη. Σε λίγες μέρες κατατάχτηκε στο ΔΣΕ στο τμήμα Διαμαντή-Τριανταφύλλου. Δεν είχε συμπληρώσει ακόμα τα 17 της.

Την άνοιξη του 1948 είναι σε εξέλιξη το σχέδιο ΧΑΡΑΥΓΗ των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού στη Ρούμελη. Οι γονείς της Μαρίας και τα πέντε αδέρφια της βρίσκονταν στα βουνά της Ρούμελης στα συνεργεία του ΔΣΕ.

[…] Αυτή η σελίδα του Λαμιακού Τύπου της 16ης Φεβρουαρίου 1949 με τις επτά εκτελέσεις, έγινε η αιτία της επαφής και της γνωριμίας μας με τη Μαρία Σκαφίδα. Η αναφερόμενη στις εκτελέσεις εκείνης της μέρας Βασιλική Δημητρίου Ντάνου ήταν η εικοσιτετράχρονη αδερφή της μητέρας μου.

Οι εκτελέσεις έγιναν στις 6 τα ξημερώματα. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας οι βασιλείς Παύλος και Φρειδερίκη με την άφιξη τους στη Λαμία, έδωσαν εντολή να σταματήσουν οι εκτελέσεις απ’ το Στρατοδικείο. Αυτές ήταν οι τελευταίες.

Ας διαβάσουμε ένα από τα γράμματα της φυλακής του Γιώργου Σκαφίδα προς τη γυναίκα του, παραμονή Χριστουγέννων του 1948.

Στο τέλος Αυγούστου του 1949 έληξε ο αιματηρός αδελφοκτόνος πόλεμος. Η Μαρία, με αυτούς που απόμειναν, πέρασαν τα Αλβανικά σύνορα, έγινε η κατανομή για τις χώρες προορισμού κι εκείνη βρέθηκε πολιτική πρόσφυγας στη μακρινή Τασκένδη.

Εδώ την Πρωτομαγιά του 1950 αποδέχτηκε την πρόταση του ΧΦ και ενώθηκαν με πολιτικό γάμο. Έμεναν σε σπίτια που είχαν παραχωρηθεί στους πολιτικούς πρόσφυγες.

Ο Χαρίλαος ξεκίνησε σπουδές στη Στρατιωτική Ακαδημία Φρούζε της Μόσχας. Το 1951 η Μαρία ξεκίνησε τις δικές της σπουδές στο Ιατρικό Ινστιτούτο Τασκένδης. Σε όλο αυτό το διάστημα ήτανε συχνές οι επαφές με τα στελέχη και την ηγεσία του κόμματος.

Το 1953 ο ΧΦ. μπαίνει παράνομα στην Ελλάδα και συλλαμβάνεται τον Ιούλιο του 1954. Είναι η στιγμή που αρχίζει μια σειρά διώξεων, δικών, φυλακής και εξορίας.

Η Μαρία παραμένει στην Τασκένδη, ολοκληρώνει τις ιατρικές σπουδές της, κάνει το αγροτικό στην περιοχή Σαμαρκάνδης και διορίζεται στο Τσιρτσίκ κοντά στην Τασκένδη.

Όλο αυτό το διάστημα, από το 1954 μέχρι το 1966 η αγάπη και η αντοχή της, καθρεφτίζεται στη συνεχή αλληλογραφία τους. Όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά ανάμεσα και στις οικογένειες τους, τους συγγενείς και τους κοινούς φίλους. Οι σελίδες του βιβλίου είναι γεμάτες με κάρτες και γράμματα του Χαρίλαου από τις φυλακές με την ευχή πάντα και την ελπίδα για το σύντομο αντάμωμα.

Και από επιστολές της κουνιάδας της Κούλας Φλωράκη και της πεθεράς της Στυλιανής Φλωράκη. Αλλά και του Χαρίλαου προς την πεθερά του, που πάντα την αποκαλούσε «αγαπημένη μου μητέρα»

Το 1959 η Μαρία ζητάει και πάει στη Βουλγαρία, ήθελε να είναι πιο κοντά και να μαθαίνει νέα για τις δίκες και τις τύχες του Χαρίλαου. Το 1960 ήρθε για σπουδές στη Σόφια και η αδερφή της Πόπη, που είναι απόψε ανάμεσά μας, με προτροπή του Χαρίλαου.

Έγραφε ο Χαρίλαος στην πεθερά του: «Μητέρα, να στείλεις την Πόπη μας στη Σόφια για να σπουδάσει και να κάνει παρέα στη Μαρία που έχει κουραστεί».

Πήγε και η πεθερά της, η μητέρα του Χαρίλαου και έμεινε 6 μήνες μαζί τους στη Σόφια. Ήθελε να γνωρίσει από κοντά τη γυναίκα που παντρεύτηκε ο γιός της στην Τασκένδη. Κάποια φορά έφερε και τον μεγαλύτερο αδερφό του Χαρίλαου, τον Αλέξανδρο που έπασχε από Πάρκισον για ιατρική φροντίδα.

Η Μαρία εργάστηκε στο Παιδιατρικό Πανεπιστήμιο Γκόρνα Μπάνια. Πήρε την ειδικότητα του Πνευμονολόγου-Φυματιολόγου και το 1971 τιμήθηκε από το Νοσοκομείο με το Πιστοποιητικό Πρωτοπόρου Εργασίας «Γεώργιος Δημητρώφ».

Είναι διαρκής η προσπάθεια της για γνώση, σπουδές, μάθηση, σεμινάρια, βραβεύσεις και μετάλλια.

Όλες οι φωτογραφίες οι επιστολές και τα έγγραφα- ντοκουμέντα, που για πρώτη φορά έρχονται στο φως της δημοσιότητας, αποτελούν τα κομμάτια της τεμαχισμένης και πικρής αλήθειας, που πλανιόταν τόσα χρόνια στο μυαλό και την ψυχή της Μαρίας Φλωράκη.

Ο Βασίλης Τσακίρογλου θα διαβάσει το τελευταίο γράμμα του Χαρίλαου απ την Αθήνα, τον Ιούλιο του 1966.

1967. Γράφει η Μαρία

«Από το 1967 χάνονται τα ίχνη του Χαρίλαου και δεν έχω πλέον κανένα νέο του. Ουσιαστικά χάνω τη γη κάτω από τα πόδια μου. Κατά κοινή δημόσια ομολογία του το 1966 είχε γνωρίσει την Μάγδα Αναγνωστάκη, η οποία του ζήτησε να συζήσουν και να παντρευτούν.

Η Μάγδα Αναγνωστάκη όμως του ήταν γνώριμη από παλιά, πριν ακόμη φύγει για την Αμερική, για να παντρευτεί τον πρώτο της άντρα που ήταν στρατιωτικός. Ζωντοχήρα επέστρεψε στην Αθήνα και όταν ο άντρας της πέθανε από την επάρατη νόσο, τον κληρονόμησε και ούτε που την άφησαν να πάει να παραστεί στην κηδεία του. Όταν λοιπόν ο Χαρίλαος έπαθε έμφραγμα του μυοκαρδίου στην καρδιολογική κλινική του Σωτηρία, η Μάγδα ντυμένη ερυθροσταυρίτισσα τον επισκεπτόταν συχνά τότε και τον φρόντιζε, ενώ εγώ του έστελνα -χωρίς να ξέρω τη σχέση τους- σε πακέτα διάφορα τρόφιμα που του άρεσαν από Βουλγαρία και Ουγγαρία. Αεροπορικώς σε δυόμιση ώρες περίπου τα είχε τα χέρια του.

Κανείς δεν μου είπε ποτέ τίποτα για αυτή τους τη σχέση. Κόπηκαν «μαχαίρι» όλες οι κάρτες συγγενών, κουμπάρων και κοινών φίλων μας. Σιωπή... Μια σιωπή εκκωφαντική κι οδυνηρή χωρίς να ξέρω τον λόγο και την αιτία.»

Όταν όμως την επισκέφθηκε η θεία του Χαρίλαου Σοφία με την ανιψιά της Βασούλα για ιατρική περίθαλψη την ενημέρωσε για την ύπαρξη της Μάγδας. Τη συμβούλεψε να γυρίσει σύντομα στην Αθήνα και προσφέρθηκε να τους παντρέψει με θρησκευτικό γάμο.

Στις 11 Μαΐου του 1973 έγραψε στον Χαρίλαο το τελευταίο της γράμμα. Ένα γράμμα αλλιώτικο από όλα τα άλλα που του έστελνε μέχρι τώρα. Είκοσι τρία χρόνια από τον Μάιο του 1950 συσσωρεύτηκαν σ’ ένα γράμμα απόγνωσης. Το παρέδωσε στον σύνδεσμο Δημήτρη Πετκίδη, ο οποίος της υποσχέθηκε πως θα τον παρέδιδε ο ίδιος στον Χαρίλαο στην συνάντηση που θα είχαν στη Μόσχα.

Ας ακούσουμε αυτό το τελευταίο γράμμα της Μαρίας από τη Φωτεινή Φύκα:

Αυτό το τελευταίο γράμμα! Λες και ήταν το τελευταίο σημείωμα, σαν εκείνο στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη για τους 200 της Καισαριανής, λίγο πριν το εκτελεστικό απόσπασμα.

Ο Πετκίδης όταν επέστρεψε από τη Μόσχα τη διαβεβαίωσε ότι παρέδωσε το γράμμα στα χέρια του Χαρίλαου. Μετά από αρκετά χρόνια, όταν η Μαρία τον επισκέφθηκε στην Αθήνα, ο Χαρίλαος αρνήθηκε ότι έλαβε το γράμμα. Παράλληλα τη διαβεβαίωσε ότι κι εκείνος την είχε στείλει γράμμα που την προέτρεπε να συνεχίσει τη ζωή της μακριά από αυτόν. Άραγε που αρχίζει η αλήθεια και που τελειώνει το ψέμα;

Θα πει η Μαρία Φλωράκη:

«Σας διαβεβαιώνω, έτσι για την αλήθεια της Ιστορίας, πως ποτέ δεν έλαβα τέτοιο γράμμα. Τα πράγματα πολλές φορές μας προλαβαίνουν. Κάπως αργά τελικά συνειδητοποίησα, πως κάποιοι σύντροφοι ήταν κατ’
ευφημισμό μόνο σύντροφοι κανονίζοντας τη ζωή και τον θάνατό μας με μία τους κίνηση. Κρεμόταν από τα χέρια τους η ευτυχία μας. Ένας πολιτικός γάμος το 1950
στην Τασκένδη παρουσία μαρτύρων, γραμμένος μόνο στο χοντρό βιβλίο ζευγαριών πολιτικών προσφύγων, όπως χιλιάδες άλλοι γάμοι, ίσως να μην σημαίνει τελικά και
τίποτα. Απολύτως τίποτα! Ένα τίποτα βουτηγμένο στα δάκρυα και τα ξενύχτια μιας προσωπικής Οδύσσειας δίχως Ιθάκη»

Το 1975 επαναπατρίζεται με το νόμο αμνηστίας του Καραμανλή. Την υποδέχτηκαν όλοι οι δικοί της στο σιδηροδρομικό σταθμό, στο Λιανοκλάδι.

Ο πατέρας από το 1949 στα χώματα της Ξηριώτισσας, η μητέρα παρούσα με μαύρη φορεσιά και μαντήλι δίπλα στη Μαρία με την ανθοδέσμη της υποδοχής, πλαισιωμένες από αδέρφια, νύφες και γαμπρούς. Από παλιές και καινούργιες ζωές, που κομίζουν ελπίδες ενός λιγότερου πικραμένου κόσμου. Γιατί κι αν είναι ο θάνατος, δεύτερος είναι πάντα, το πρώτο είναι η ζωή!

Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, με την αδερφή της Πόπη και τη μητέρα τους. Τηλεφώνησε στον Χαρίλαο ότι βρισκόταν στην Αθήνα. «Ήθελα να τον ακούσω, να βεβαιωθώ με τ’ αυτιά μου πως είναι καλά» λέει. Στις τηλεφωνικές τους επικοινωνίες ο Χαρίλαος τις έδωσε εξηγήσεις για όλα που την αφορούσαν.

Θα την αφήσουμε να μιλήσει όμως η ίδια:

«Τα κομμάτια του πάζλ που έλειπαν από το κεφάλι μου σιγά σιγά με τον χρόνο σύμμαχο είχαν πλέον βρεθεί. Τον άκουγα κάθε φορά σχεδόν αμίλητη, μ’ έναν βαθύ
σιωπηλό λυγμό που ξεπηδούσε από τα έγκατα της ψυχής μου. Τίποτα δεν ήταν πλέον το ίδιο. Τίποτα δεν είχε μείνει στη θέση του. Δεν νιώθαμε και οι δυο άνετα να μιλάμε
πια για το πικρό παρελθόν που μάς έδενε. Έπρεπε να κοιτάμε πάντα μπροστά με δύναμη και υπομονή και να μην νιώθουμε ένοχοι για τίποτα. Οι σύντροφοι και συντρό
φισσες μας στους αγώνες, καθώς και οι οικογένειές τους αντιμετώπιζαν διάφορα προβλήματα κατά καιρούς και εμείς έπρεπε να τους στηρίζουμε από το νέο μετερίζι
που βρισκόμαστε. Η κοινή προσωπική μας ζωή είχε μπει στο κουτάκι της κομματικής διεκπεραίωσης, σαν ένα υπηρεσιακό έγγραφο που τακτοποιείται στο φάκελό του, στο συρτάρι της ιστορίας».

[…] Το 1986 προσλήφθηκε στο νοσοκομείο της Άμφισσας ως επιμελήτρια Α΄Πνευμονολόγος. Τα γύρω βουνά της Φωκίδας ήταν ένα σημαντικό για εκείνη σημείο αναφοράς και ήταν τα μόνα που ήταν πάντα εκεί, στη θέση τους, αμετάθετα, σκληρά και χιονισμένα. Ενώ όλα τ’ άλλα άλλαζαν και ήταν ρευστά.

Απ’ την ζωή της στο νοσοκομείο της Άμφισσας παραθέτει στο βιβλίο πλειάδα πρωτοβουλιών, αναγνωρίσεων και επιστολών που αποδεικνύουν την ιατρική και ανθρώπινη αρετή της κατά το διάστημα της εκεί θητείας της.

Όλο το βιβλίο, το διατρέχουν δυο βασικές της αξίες:

Πρώτη, η αταλάντευτη ιδεολογική της τοποθέτηση. Χωρίς παραλλαγές, μεταλλάξεις και πολυχρωμίες. Πιστεύει στα αρραβωνιάσματα του κόσμου με μια καινούργια ελπίδα. Και απορεί όπως έγραφε και ο Έρασμος:

«Θα ήθελα να μιλήσω με τα πουλιά. Θέλω να τα ρωτήσω, πώς μοιράζουν έτσι καλά τον ουρανό με τα’ αδέλφια τους. Χθες σκοτώθηκαν δύο άνθρωποι. Μοίραζαν μια μηλιά»

Και δεύτερη ο έρωτας, η πίστη και η αφοσίωση για τον σύντροφο-ηγέτη Χαρίλαο Φλωράκη. Που ενώθηκε μαζί του την Πρωτομαγιά του 1950 στη μακρινή Τασκένδη και που σημάδεψε ολόκληρη την υπόλοιπη ζωή της μέχρι σήμερα.

Τους επαναστάτες, πέρα από την ιδεολογία τους φλογίζει ο έρωτας για τη ζωή και τον άνθρωπο. Αυτά είναι τα στοιχεία του ωραίου κόσμου. Οι δυνατοί έρωτες παραμένουν ωραίοι, είτε γιατί με την ορμή τους συγκλονίζουν, είτε γιατί με την αλήθεια τους συντρίβουν.

Η ΜΦ μέσα από την οδύνη και την περηφάνια της, ξέρει καλά να φυλάσσει και να προστατεύει τους συντρόφους, τους συναγωνιστές και τους λαϊκούς ηγέτες. Ακόμα κι όταν η διαφωνία για τη στάση ζωής τους την πίκραναν, και κατακρήμνισαν ένα δυσβάστακτο ίζημα στην ψυχή και τη συνείδηση της. Μπορεί να ερμηνεύσει και να κατανοήσει τις συμπεριφορές και τις πράξεις των άλλων, ανεξάρτητα αν τις δικαιολογεί και δεν τις αποδέχεται.

Το βιβλίο της στέκεται μακριά από πολιτικές προθέσεις και συναισθηματικούς ρεβανσισμούς. Μας παραδίνει την πολυτάραχη ζωή της με εναλλασσόμενα το φως και το σκοτάδι, την πίστη και την απογοήτευση.

Η Μαρία Σκαφίδα-Φλωράκη είναι εύστοχη και ειλικρινής. Η εξομολογητική της ειλικρίνεια την κάνει ταπεινή αλλά και υπερήφανη. Δεν έχει στόμφο ούτε μεγαλοστομία. Μέσα από τον πόνο της μιλάει, ανοίγει το βιβλίο της καρδιάς και της μνήμης της. Ο πόνος δεν έχει επετείους. Όμως όσο κι αν παρακαλείς, κάποιες πέτρες είναι βαριές και δεν παραμερίζονται.

Η αναζήτηση του νοήματος της ζωής, είναι πανάρχαιο αίτημα του ανθρώπου. Αξίζει να θυσιάζεις τη ζωή σου για μια άλλη ζωή; Και εν τέλει ποια είναι η σωστή πλευρά της Ιστορίας; Αυτή που υπερασπίζεται ιδέες και ιδανικά ή αυτή που δικαιώνει την ηθική των συμφερόντων και των πυροβολαρχιών;

Οι αδικαίωτοι πολλές φορές είναι καταδικασμένοι να ζουν μέσα στη μοναξιά τηςαθανασίας. Είναι κάποιοι άνθρωποι, σαν τη Μαρία Σκαφίδα-Φλωράκη, που παρελαύνουν αρτιμελείς, παρ όλα τα τραύματα που τους φόρτωσε η ζωή και οι περιστάσεις. Περνούν μπροστά μας, σαν σε μια σεμνή παρέλαση, κάτω από τα βλέμματα ωραίων αισθημάτων. Αλλά και συχνά την αποδοχή ακόμα και αυτών που στάθηκαν στην απέναντι πλευρά της Ιστορίας. »

ΜΑΡΙΑ ΣΚΑΦΙΔΑ (Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ) : « Σας ευχαριστώ θερμά μέσα από την καρδιά μου. Είμαι πολύ συγκινημένη, δεν είμαι πολιτικός να πω πολλά. Να αγωνίζεστε πάντα για την ελευθερία, τη δημοκρατία και το δίκιο.»

Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Τσουρουπάκης

Δείτε φωτογραφίες:

{gallery}/media/users/0000000480/Maria Skafida{/gallery}