Έφηβοι στην εποχή της Πανδημίας…

Συνέντευξη στον Κυριάκο Καραγιάννη...

Μετά από ένα χρόνο πανδημίας πολλά πράγματα έχουν αλλάξει στη ζωή μας. Πως αυτές οι αλλαγές όμως επηρεάζουν τους εφήβους μας, την επόμενη γενιά για την εξέλιξη της κοινωνίας μας;

Τα πρότυπα των εφήβων για τη δημιουργία μιας ταυτότητας είναι διαστρεβλωμένα, περνούν μέσα από βίντεο στο youtube, “influncer”, επηρεάζονται από like και σχόλια.

Την ώρα λοιπόν που όλος ο ενήλικος κόσμος είναι στραμμένος στο εμβόλιο και τις άλλες λύσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας, οι έφηβοι έχουν αρχίσει να εκπέμπουν σήμα κινδύνου.

Έτσι με τη βοήθεια του διαδικτύου (σε κάποιες περιπτώσεις πολύτιμο, σε κάποιες επικίνδυνο όπως θα διαβάσετεσε αυτό το άρθρο) ζητήσαμε τη γνώμη της κας Σαρέλα, η οποία είναι πολύ γνωστή Παιδοψυχίατρος στη Φθιώτιδα, καθώς για μία δεκαετία είχε το ιατρείο της στη Λαμία, για να μας μιλήσει για τις ψυχολογικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η πανδημία στους έφηβους.

LR: Κα Σαρέλα ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα των εφήβων τον καιρό που διανύουμε;

Η οικογένεια δεν μπορεί πάντα να δράσει προστατευτικά, οι γονείς ανησυχούν και αυτοί για τις οικονομικές εξελίξεις, για την υγείατη δική τους και των μεγαλύτερων συγγενών.

Τόνια Σαρέλα: Δεν μπορούν να κοινωνικοποιηθούν κι να σχετιστούν με τους συνομηλίκους όπως γνώριζαν μέχρι χθες. Το σχολείο, που προσφέρει τις περισσότερες ευκαιρίες κοινωνικοποίησης γίνεται εξ αποστάσεως. Οι κοινωνικές δεξιότητες δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτυχθούν μέσω της άμεσης επαφής, η κοινωνική αλληλεπίδραση πιο πολύ από ποτέ γίνεται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η επαφή με τον ενήλικο κόσμο και τα πρότυπα γίνεται μέσω βίντεο. Έτσι τα πρότυπα για τη δημιουργία μιας ταυτότητας είναι διαστρεβλωμένα, περνούν μέσα από βίντεο στο youtube, “influncer”, επηρεάζονται από like και σχόλια,χωρίς δυνατότητα αντιπαράθεσης και σύγκρισης με πραγματικές σχέσεις.

Ο έφηβος αναδιπλώνεται στον εαυτό του, στο πέρασμα του από τον κόσμο της παιδικότητας που πρέπει να αποδομηθεί στον κόσμο της εφηβείας – αρχούμενης ενηλικίωσης, δεν υπάρχει καμία σταθερά. όλα είναι άγνωστα. Θα πρέπει να εγκαταλείψει μια παιδική ηλικία για ένα κόσμο που φοβάται τον θάνατο, μετρά νεκρούς, αποφεύγει τις αγκαλιές, πενθεί, υποφέρει οικονομικά και έχει προσωρινά σταματήσει κάθε δραστηριότητα που θα μπορούσε να δράσει ως εκτόνωση.

LR:Τι ρόλο παίζει η οικογένεια σε αυτό το σημείο;

Τ.Σ.: Η οικογένεια δεν μπορεί πάντα να δράσει προστατευτικά, οι γονείς ανησυχούν και αυτοί για τις οικονομικές εξελίξεις, για την υγείατη δική τους και των μεγαλύτερων συγγενών. Πολλές οικογένειές αντιμετώπισαν το στρες της μόλυνσης με κορωνοϊό, ή έχασαν κάποιον συγγενή.

Έφηβοι με νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως Διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού, Διαταραχή ελλειματικής προσοχής – Υπερκινητικότητα, Νοητική Αναπτυξιακή Διαταραχή, είναι πολύ πιο ευάλωτοι στις πιέσεις – περιορισμούς από τον κορωνοϊό. Επιπλέον δέχτηκαν λιγότερες φροντίδες θεραπευτικού τύπου, διακόπηκαν θεραπευτικές παρεμβάσεις.

LR:Τι είναι αυτό που παρατηρείται τον τελευταίο χρόνο στις παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες σε όλο τον κόσμο;

Τ.Σ.: Από ότι έχει καταγραφεί στις ως τώρα αναφορές παρατηρείται μια ανησυχητική αύξηση ψυχικών διαταραχών: Διαταραχές ύπνου ήταν οι πρώτες που παρατηρήθηκαν μετά το πρώτο lockdown, αγχώδεις εκδηλώσεις, κοινωνική απόσυρση (έφηβοι που αρνούνταν να βγουν από το δωμάτιο). Ανησυχητική αύξηση εφήβων με διαταραχές στο περιεχόμενο της σκέψης, ψευδαισθήσεις, συμπτώματα αποσυνδετικού τύπου (εμπειρίες εξωπραγματικού). Με το δεύτερο κύμα της πανδημίας παρατηρήθηκε ανησυχητική αύξηση, ιδίως σε κορίτσια, των διατροφικών διαταραχών, διαταραχή μετατραυματικού στρες, καταθλιπτική συμπτωματολογία. Αύξηση ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Ανησυχητική αύξηση εφήβων που αυτοτραυματίζονται και έχουν παρείσακτες σκέψεις και εικόνες θανάτου. Αύξηση αυτοκτονικού ιδεασμού και απόπειρες αυτοκτονίας. Σημαντική επιδείνωση συμπτωματολογίας σε εφήβους με ήδη προϋπάρχουσες ψυχιατρικές διαταραχές.

Η αύξηση των ψυχικών διαταραχών αντικατοπτρίζεται και σε μια αύξηση (έως και 30%) νοσηλειών εφήβων σε παιδοψυχιατρικές – ψυχιατρικές κλινικές.

LR:Εσείς παρατηρήσατε διαφορές στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά από την αρχή της καραντίνας; Τι λένε οι έφηβοι;

Εγώ εργάζομαι σε Παιδοψυχιατρική μονάδα στην περιφέρεια της Φεράρας, περιοχή που έχει πληγεί από τον κορωνοϊό από την αρχή της πανδημίας.

Το πρώτο διάστημα φάνηκε πως το κλείσιμο των σχολείων έδρασε θετικά σε παιδιά που έπασχαν από μαθησιακές οι αγχώδεις διαταραχές. Σύντομα όμως άρχισαν να φτάνουν έφηβοι που δεν είχαν προϋπάρχουσες δυσκολίες. Έφηβοι με διαταραχές του ύπνου και καταθλιπτική συμπτωματολογία, κορίτσια που άρχισαν να αυτοτραυματίζονται και να έχουν επίμονο αυτοκτονικό ιδεασμό. Έφηβοι που αναφέρουν εμπειρίες ψυχωσικού τύπου (ακουστικές και οπτικές ψαυδαισθήσεις) ακόμη και σε ηλικίες 11-12 χρονών. Οι έφηβοι ανέφεραν πως αφιέρωναν, λόγω και του κλεισίματος του σχολείου και των γενικότερων απαγορεύσεων πολλές ώρες σε παρακολούθηση βίντεο που μπορεί να είχαν περιεχόμενο βίαιο, horror ή σεξουαλικού περιεχομένου και φαίνεται πως το περιεχόμενο δρούσε σε κάποιες περιπτώσεις τραυματικά. Έφηβοι ανέφεραν πως βίντεο με ανησυχητικό περιεχόμενο κυκλοφορούσε και σε μορφή λινκ που αντάλλασσαν οι μαθητές κατά τη διάρκεια του μαθήματος!

Ανησυχητικά πολλοί έφηβοι τους τελευταίους μήνες με διαστρεβλωμένη εικόνα εαυτού και παθολογική σχέση με την τροφή.

Πέραν της αύξησης των παιδιών και των οικογενειών που αναζητούν βοήθεια στην υπηρεσία μας φαίνεται να υπάρχει και μια πιο πρώιμη έναρξη των διαταραχών ηλικιακά σε σχέση με το αναμενόμενο.

Αυτό που λένε οι περισσότεροι έφηβοι, πέραν οποιασδήποτε συμπτωματολογίας, είναι ο φόβος για το μέλλον, η αδυναμία να οραματιστούν ένα επιθυμητό μέλλον!

Πρέπει μάλιστα εδώ να σημειώσω ότι ενώ τα παιδιά μικρότερης ηλικίας φαίνεται να δίνουν περισσότερα σημάδια ψυχολογικής φόρτισης με πιο πολλά εξωτερικευμένα συμπτώματα, οι έφηβοι μπορεί να κρύβουν καλά και για περισσότερο καιρό την δυσφορία τους.

LR:Θα επιμείνω στο ρόλο της οικογένειας, ζητώντας τις δικές σας προτάσεις;

Η δημιουργία μιας νέας ρουτίνας, που να εμπεριέχει ευχάριστες δραστηριότητες καθώς και μια ισορροπημένη διατροφή και συνήθειες ύπνου, δρα προστατευτικά.

Τ.Σ.: Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί αυτή την περίοδο στο περιεχόμενο του διαδικτύου που οι έφηβοι έχουν πρόσβαση. Ανεπιθύμητα μηνύματα που μπορούν να δράσουν τραυματικά, εκφοβισμός, παραπληροφόρηση, συνομιλίες με αγνώστους, αποπλάνηση, είναι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν, πιο κοντά μας από ποτέ, μιας και η επιτρεπόμενη «ασφαλής» αλληλεπίδραση εν μέσω πανδημίας, θεωρείται η διαδικτυακή!

Η περίοδος που διανύουμε είναι σίγουρα πολύ κρίσιμη και χρειάζεται πολύ προσοχή. Το φαινόμενο είναι ακόμα σε εξέλιξη, η πανδημία συνεχίζεται, το παγκόσμιο τραύμα συνεχίζεται.

Η οικογένεια μπορεί να παίξει πολύ σημαντικό, τόσο προστατευτικό ρόλο όσο και πρώιμης ανίχνευσης των δυσκολιών και αναζήτηση βοήθειας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν και οι γονείς, οι φροντιστές των εφήβων είναι προσεχτικοί παρατηρητές των δικών τους δυσκολιών και φόβων, φροντίζουν τη δική τους ψυχική υγεία, επικοινωνούν τα συναισθήματα τους σε πρόσωπα εμπιστοσύνης. Η επικοινωνία με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής μας είναι απαραίτητο να διατηρηθεί. Η δημιουργία μιας νέας ρουτίνας, που να εμπεριέχει ευχάριστες δραστηριότητες καθώς και μια ισορροπημένη διατροφή και συνήθειες ύπνου, δρα προστατευτικά. Συζητήστε με τους εφήβους, αποφεύγοντας την κριτική, για τις τόσες πληροφορίες που κυκλοφορούν, βοηθήστε τους να ξεχωρίζουν ποιες είναι έγκυρες πηγές πληροφόρησης: Συνοδεύστε τους στην ανάπτυξη κριτικού πνεύματος όσον αφορά τις προσλαμβανόμενες πληροφορίες. Αποφύγετε ασταμάτητη και επαναλαμβανόμενη έκθεση στην ενημέρωση. Σημαντική πηγή εύρεσης δεξιοτήτων, στρατηγικών, μείωσης της δυσφορίας καθώς και διευκόλυνσης έκφρασης των συναισθημάτων αποτελεί η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων και η επαφή με κάθε μορφή τέχνης.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής, απομόνωση, ευερεθιστότητα, αλλαγές στην συμπεριφορά να είναι αφορμή συζήτησης και προσπάθεια κατανόησης των εφήβων. Αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα αν υπάρχει έκπτωση – αλλαγή στην λειτουργικότητα του εφήβου.

LR:Με λίγα λόγια, την ώρα που ομολογουμένως αγωνιούμε για την υγεία μας, κάπου έχουμε παραμελήσει την ψυχική μας υγεία;

Τ.Σ.: Είναι πλέον προφανής η ανάγκη να μπει η ψυχική υγείαστο κέντρο των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίαςμε ενισχύσεις των δομών ψυχικής υγείας, ανάπτυξης προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, αύξηση υπηρεσιών «πρώτων βοηθειών» για την ψυχική υγεία.

Ο καθένας μας, στο μέτρο των ατομικών μας δυνατοτήτων, συνεχίζουμε να προσπαθούμε να διατηρήσουμε ψυχική ισορροπία στη νέα πραγματικότητα, διατηρώντας την ελπίδα πως σύντομα θα μπορούμε πάλι να προσφέρουμε ένα μέλλον στα παιδιά μας χωρίς φόβο, λιγότερο άγνωστο και ασφαλή για τη δημιουργία δεσμών και την υγιή ανάπτυξη!

* Η Τόνια Σαρέλα είναι Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων. Εργάζεται ως επιμελήτρια στην Μονάδα Ψυχικής Υγείας και αποκατάστασης παιδιών και εφήβων - Υπηρεσία Υγείας Εμίλια Ρομάνια – Φερράρα, (AUSL Ferrara)

Υπεύθυνη παιδοψυχίατρος για το ιατρείο της AUSL Ferrara πρώτων ψυχωτικών επεισοδίων στην εφηβεία.