Σαν σήμερα η φονική πλημμύρα στο Ληθαίο ποταμό

Εκατοντάδες θύματα και χιλιάδες άστεγοι, από την καλοκαιρινή καταιγίδα στις 4 Ιουνίου 1907…

Ήταν μια ζεστή μέρα του Ιουνίου σε μια περίοδο ανομβρίας , όπου είχαν προηγηθεί θρησκευτικές λιτανείες για να βρέξει και μόλις είχε λήξει το εβδομαδιαίο «παζάρι» της πόλης, όταν ξέσπασε η σφοδρή καταιγίδα .

Η καταιγίδα αυτή στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας στις 4 Ιουνίου του 1907 (17 Ιουνίου με το νέο Ημερολόγιο ) έχει καταγραφεί ως η καταιγίδα με τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων στο Πανελλήνιο. Παρότι αρχικά (από την τότε κυβέρνηση) υπήρξε η αόριστη αποτίμηση για πάνω απο 100 νεκρούς , τηλεγραφήματα ειδησεογραφικών προακτορείων , όπως αναφέρεται στο ρεπορτάζ της εφημερίδος ΕΜΠΡΟΣ ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών στα 500 άτομα ενω από άλλες επιστημονικές έρευνες υπάρχουν εκτιμήσεις για 300 νεκρούς .

Δείτε ΕΔΩ.

Τα καταστροφικά αποτελέσματα της πλημμύρας του Ληθαίου ποταμού της 4ης Ιουνίου 1907 στα Τρίκαλα αποτυπώνονται εύγλωττα στην παραπάνω φωτογραφία που δημοσιεύθηκε στο “Εγκυκλοπαιδικόν Ημερολόγιον του Έτους 1908” που κυκλοφόρησε από το «Βιβλιοπωλείον της Εστίας» με συντάκτη τον Ι.Α. Βρετό. Εκεί, μαζί με την συγκεκριμένη φωτογραφία (στη σελίδα 202) αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι : “κατά τον Ιούνιον του παρελθόντος έτους πλημμυρήσας εξ αδιακόπων βροχών ο διά της πόλεως διερχόμενος Ληθαίος παραπόταμος του Πηνειού, εκρήμνισεν υπέρ τας 1.000 οικίας και έπνιξεν άνω των 100 κατοίκων. Από μιας μόνον οικίας εξήχθησαν 48 πτώματα!”…

Ήταν μια ζεστή μέρα (Δευτέρα) σε μια περίοδο ανομβρίας , όπου είχαν προηγηθεί θρησκευτικές λιτανείες για να βρέξει και μόλις είχε λήξει το εβδομαδιαίο «παζάρι» της πόλης αναφέρει ο κ. Γιάννης Μπαντέκας στη περιγραφή του πλημμυρικού φαινομένου όπως δημοσιεύθηκε στο trikalaenimerosi.gr Η σφοδρή καταιγίδα άρχισε περί τις 16:00 (το απόγευμα) και είχε εντυπωσιακά τοπικό χαρακτήρα (έβρεξε σχεδόν μόνο στα όρια της υδρογραφικής λεκάνης του Ληθαίου ποταμού & σε κάποιες γειτονικές περιοχές) και κράτησε μέχρι περίπου στις 23:00. Τα αποτελέσματα ήταν τρομακτικά: Ένα τεράστιο «κύμα» σάρωσε την πόλη, (σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρξε και ταυτόχρονο μικρότερο «κύμα» από τον Αγιαμονιώτη ποταμό) αφού προηγουμένως είχε σαρώσει (κυριολεκτικά) όλα τα χωριά που βρίσκονται κατά μήκος της κοίτης του Ληθαίου (στο ανατολικό περιθώριο της Δυτικής Θεσσαλίας) και όχι μόνο.

Η καταιγίδα άφησε πίσω της αδιευκρίνιστο αριθμό θυμάτων (ο επίσημος κατάλογος των καταμετρημένων αναφέρει περί τους 100-150, αλλά λαμβάνοντας υπόψιν τις λίστες των αγνοουμένων και εξαφανισθέντων, τα θύματα ενδεχομένως ξεπερνούν τους 400! –ορισμένοι κάνουν λόγο για 600!!), χιλιάδες άστεγους (1200-2000 οικίες κατέρρευσαν ολοσχερώς μέσα στην πόλη), πλήθος νεκρών ζώων και ολοσχερή καταστροφή της γεωργικής & κτηνοτροφικής παραγωγής των χωριών στις όχθες του ποταμού (Σπαθάδες, Βασιλική, Μικρό Κεφαλόβρυσο, Μεγάλο Κεφαλόβρυσο, Ράξα, Σωτήρα, Περδικοράχη, Ρίζωμα, Πατουλιά, Γλύνος, Νομή, Λόγγος, κ.α.).

Η παραπάνω φωτογραφία-ντοκουμέντο λήφθηκε το πρωί της επομένης ή μεθεπομένης ημέρας 5 ή 6 Ιουνίου 1907. Διακρίνουμε τις ζημιές που έχει υποστεί το υπόστεγο του καφενείου «Η Ένωσις» στην συμβολή των οδών Αμαλίας και Ηπείρου (νυν Στέφανου Σαράφη). Τέλος κάποιες ανθρώπινες φιγούρες προσπαθούν να διασχίσουν τους πλημμυρισμένους δρόμους. Οι περιοχές γύρω από το Φρούριο (που μαζί με το παλαιό οθωμανικό ρολόι διακρίνονται καθαρά) είναι οι μόνες που δεν επλήγησαν από την καταστροφική πλημμύρα.

Η παραπάνω φωτογραφία έχει ληφθεί από την κεντρική γέφυρα της πόλης. Η γέφυρα του «Πίχτου» στα Τρίκαλα, μετά την καταστροφική πλημμύρα του Ληθαίου ποταμού το 1907 που την έχει «πληγώσει», φωτογραφημένη από τον Στέφανο Στουρνάρα. Όπως βλέπουμε, το κεντρικό της τόξο είναι κατεστραμμένο, ενώ ρωγμές διακρίνουμε και στα άλλα τόξα της γέφυρας. Τα επόμενα χρόνια οι ρωγμές αυτές θα επιδεινωθούν. Μια πρόχειρη ξύλινη κατασκευή θα στηθεί πατώντας πάνω στις βάσεις των τόξων της προκειμένου να συνεχισθεί η επικοινωνία ανάμεσα στα δύο τμήματα της πόλης. Η καρτ ποστάλ από την δεύτερη σειρά των επιχρωματισμένων του Βολιώτη φωτογράφου και εκδότη κυκλοφόρησε γύρω στα 1910.

Στα Τρίκαλα καταστράφηκαν όλες οι γέφυρες (πλην της κεντρικής), η συντριπτική πλειοψηφία των παλαιών πλίνθινων σπιτιών κατέρρευσε και οι κάτοικοι κατέφυγαν είτε στα υψώματα του Βαρουσίου, είτε σε μεγάλα πέτρινα σπίτια ευκατάστατων συμπολιτών –η κατάρρευση ορισμένων και από αυτά πρόσθεσε δεκάδες θύματα στον κατάλογο) ενώ τις επόμενες ημέρες επικρατούσε μια απερίγραπτα εφιαλτική κατάσταση: δυσοσμία από το πλήθος των πτωμάτων (ανθρώπων και ζώων) που βρίσκονταν είτε θαμμένα στη λάσπη και στα ερείπια είτε διάσπαρτα.., επιδημίες, έλλειψη διατροφής, πόσιμου νερού, κουνούπια, κλπ. Η ολιγωρία της κρατικής μηχανής ήταν χαρακτηριστική: Προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση με επιτροπές εράνων, ενώ οι πλούσιοι της πόλης φρόντισαν να καταφύγουν στην γειτονική Καρδίτσα προκειμένου να αποφύγουν την συνδρομή (ο έρανος απέδωσε 5.000 δραχμές, ενώ 30.000 δραχμές έστειλε το κράτος)!

Εξαιρετική φωτογραφία των Τρικάλων στα 1904 με πρώτο πλάνο το ανάντι του ποταμού Ληθαίου. Σημείο προσανατολισμού είναι η οκτάκρουνη βρύση της Γούρνας που είχε κατασκευαστεί από τον Δήμαρχο Κωνσταντίνο Ραδινό λίγα χρόνια μετά την Απελευθέρωση της πόλης . Δίπλα της διακρίνουμε ακόμη την ξύλινη κατασκευή που τότε δεν ήταν άλλη από την αρχική γέφυρα της Γούρνας και εξυπηρετούσε την διέλευση των πεζών κατά τους θερινούς μήνες. Δεξιά μια ακόμη πρόχειρη ξύλινη κατασκευή για την διέλευση του ποταμού από τους πεζούς, παρακείμενη του σημείου όπου σήμερα έχει κατασκευαστεί η γέφυρα Βούλγαρη στην πλατεία Βουβής. Το εξαιρετικά καλαίσθητο και μεγαλόπρεπο κτίριο είναι πιθανότατα η τότε Επισκοπή Τρικάλων. Στο στιγμιότυπο Τρικαλινές πλένουν τα στρωσίδια τους στα νερά του ποταμού και στη συνέχεια τα απλώνουν για στέγνωμα στο παρακείμενο τοιχίο.

Χρειάστηκε να παρέλθει μια εβδομάδα για να αντιληφθεί η κεντρική διοίκηση το μέγεθος της καταστροφής (επίσκεψη υπουργού Καλογερόπουλου) ενώ προηγουμένως είχε απειληθεί κοινωνική έκρηξη και επίθεση σε δημόσια κτήρια, κλπ. Τις επόμενες ημέρες κατέφθασε και ο βασιλεύς Γεώργιος (φιλοξενούμενος του τσιφλικά Ζωγράφου στην Λαζαρίνα) αλλά έφυγε κακήν κακώς μην αντέχοντας την φρικτή κατάσταση που αντίκρισε.

Στα αίτια της καταστροφής –εκτός του πρωτοφανούς ύψους βροχής της καταιγίδας, συγκαταλέγονται αλόγιστες επεμβάσεις στην κοίτη του Ληθαίου, η ανεξέλεγκτη υλοτόμηση στα δάση της υδρογραφικής λεκάνης & η ύπαρξη ενός φράγματος σε κάποιον υδρόμυλο που οι κάτοικοι φρόντισαν να γκρεμίσουν αμέσως μετά την πλημμύρα. Όλα τα παραπάνω θεωρούνται –δυστυχώς- επιτεύγματα του «βασιλείου της Ελλάδος» που είχε προσφάτως (1881) προσαρτήσει την Θεσσαλία (με το γνωστό καθεστώς των τσιφλικάδων και των ακτημόνων κολίγων), γιατί η Οθωμανική διοίκηση προστάτευε «δια ροπάλου» τόσο τον ποταμό, όσο και τα δάση!

Το αβαθές βαρομετρικό χαμηλό πάνω από την Ελλάδα. Η ημερομηνία 4 Ιουνίου ήταν με το παλαιό ημερολόγιο άρα με το νέο 17 Ιουνίου 1907

Το φαινόμενο χαρακτηρίστηκε από σφοδρότητα και έντονη τοπικότητα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, η στάθμη του ποταμού ανήλθε έως και 6 μέτρα σε σχέση με την κανονική & αποτέθηκε ένα παχύ στρώμα λάσπης, ενώ είχαν προηγηθεί μικρότερα, αλλά σημαντικά πλημμυρικά επεισόδια και κατά τα προηγούμενα έτη (π.χ. 1883, 1885, 1886, 1887, 1888, 1889, 1891, 1896, 1900, 1904, 1905) καθώς και κάποια «ασυνήθιστα μετεωρολογικά φαινόμενα» (κυρίως στις αρχές του καλοκαιριού). Η πλημμυρισμένη πόλη των Τρικάλων (που τότε είχε 30.000 κατοίκους) μαζί με τους συνοικισμούς της (εκτός από το Βαρούσι) «ήταν βουτηγμένη σε μία απέραντη δίχως όρια λίμνη, όπου δεν ξεχώριζες τίποτε, ούτε αυτά τα ποτάμια που την περιτριγύριζαν».

Στις θλιβερές συνέπειες της πλημμύρας συμπεριλαμβάνονται: η απώλεια τουλάχιστον 101 ανθρώπων (ορισμένοι ανεβάζουν τον αριθμό των θυμάτων σε 200, ή και σε ακόμη περισσότερα), η απώλεια πολυάριθμων ζώων, η καταστροφή πολυάριθμων οικιών στην πόλη & σε συνοικίες των Τρικάλων, όσο και σε χωριά (σε κάποιες περιπτώσεις σημειώθηκε ολοσχερής καταστροφή τους) κοντά στην κοίτη του ποταμού, με αποτέλεσμα χιλιάδες αστέγων (που βρήκαν προσωρινά καταλύματα σε σχολεία, εκκλησίες, δημόσια κτίρια, ιδιωτικά καταστήματα, κ.α.), η καταστροφή γεφυρών (όλες οι πέτρινες γέφυρες της πόλης παρασύρθηκαν εκτός από την κεντρική μεταλλική) & υποδομών (π.χ. τηλεγραφικό δίκτυο, εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού, κ.α.), η πλήρης καταστροφή της σοδειάς στα χωριά κατά μήκος της κοίτης του Ληθαίου, κ.α. Επίσης, λόγω των πολλών πτωμάτων (ανθρώπων & ζώων) που παρέμεναν επί ημέρες κάτω από τα συντρίμμια και τις λάσπες της πλημμύρας, ήταν ορατός ο κίνδυνος εμφάνισης επιδημιών.

Τηλεγραφήματα ειδησεογραφικών προακτορείων , όπως αναφέρεται στο ρεπορτάζ της εφημερίδος ΕΜΠΡΟΣ ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών στα 500 άτομα

Στις σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις συγκαταλέγεται η οικονομική καταστροφή των υπερχρεωμένων χωρικών, που αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους (είχαν αναγκαστεί να προσφύγουν σε δανεισμό λόγω της χρεωκοπίας της χώρας του 1893 & της προσωρινής οθωμανικής κατοχής του 1897-98), η οποία οδήγησε σε έξαρση της μετανάστευσης (κυρίως προς την Αμερική) και ερήμωση της υπαίθρου. Αρχικώς το πρόβλημα επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί με εράνους & φιλανθρωπίες, με πενιχρά όμως αποτελέσματα. Η καθυστέρηση της κεντρικής Διοικήσεως να αντιληφθεί την έκταση της καταστροφής, αλλά και η ολιγωρία στην παροχή άμεσης και ικανοποιητικής βοήθειας προς στους πληγέντες, οδήγησε σε φαινόμενα κοινωνικής αναταραχής.

Στα αίτια της μεγάλης πλημμύρας του Ληθαίου συμπεριλαμβάνονται:

Α. η απουσία αντιπλημμυρικών / υδραυλικών έργων

Β. οι επεμβάσεις τόσο στην κοίτη του ποταμού (π.χ. φράγματα & μυλαύλακες» νερόμυλων) όσο και στην υδρογραφική του λεκάνη (ανεξέλεγκτη κοπή δένδρων στα όρη των Χασίων & στα Καμβούνια)

Γ. ο τύπος κατασκευής των οικιών (πολλές πλινθόκτιστες, απουσία λίθινων θεμελίων, κ.α.)

Δ. η έντονη βροχόπτωση & η τοπικότητα του φαινομένου (που περιορίστηκε κυρίως στην υδρογραφική λεκάνη του Ληθαίου ποταμού).

Στα επόμενα της πλημμύρας έτη, σταδιακά έγιναν τα εξής: εκτροπή του Ληθαίου σε νέα κοίτη & διευθέτηση της κοίτης, αντιπλημμυρικά έργα & υδραυλικά έργα (όπως αποξήρανση ελών, κατασκευή καναλιών, κ.α.), αλλά και πτώση του υδροφόρου ορίζοντος λόγω υπεραντλήσεων, κ.α. Παρ ’όλα αυτά, ο ποταμός Ληθαίος πλημμυρίζει ακόμη και στις μέρες μας!

Πηγές:

Ιστολόγιο κ. Μπαντέκα Γιάννη https://www.facebook.com/yiannis.bantekas/posts/10219422715587355

http://trikkipress.gr/οταν-ο-ληθαίος-έπνιγε-την-πόλη/

https://www.fatsimare.gr/kserete-oti/2013/07/14/trikala-4-ioynioy-1907-i-megali-plimmyra-toy-lithaioy-potamoy

http://www.sven-fuchs.de/links/Karagiorgos_et_al_2013

Περίληψη της εργασίας που παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο με θέμα: «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία», που διεξήχθη στη Λάρισα, στις 2 & 3 Νοεμβρίου 2018

Home