Το γύψινο άγαλμα του Λεωνίδα και ο αρχαιοφύλακας των Θερμοπυλών

Άγνωστες λεπτομέρειες για το μνημείο του Λεωνίδα, τους Ιππότες των Θερμοπυλών και την περιπέτεια με τα ονόματα των δωρητών, τον γύψινο Λεωνίδα και τα αποκαλυπτήριά του από τον Βασιλέα Παύλο, αλλά και η ιστορία με την επιλογή του πρώτου και μοναδικού αρχαιοφύλακα του ιστορικού τόπου.

Ήταν στις Θερμοπύλες πριν 69 χρόνια, στις 30 Ιουνίου 1955, όταν ο τότε "Βασιλέας των Ελλήνων Παύλος έκανε τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος του Λεωνίδα παρουσία μελών της Βασιλικής Οικογενείας και πλήθους κόσμου", όπως διαβάζαμε στις εφημερίδες της εποχής. Του μνημείου του καταξιωμένου γλύπτη Βάσου Φαληρέα, που μέχρι σήμερα θαυμάζουμε στις Θερμοπύλες, το οποίοκρύβει μια ιστορία που αρχίζει πολλά χρόνια πριν.

Οι Ιππότες των Θερμοπυλών

Στην "άγνωστη" ιστορία του μνημείου είχε αναφερθεί η αείμνηστηαρχαιολόγος Φανουρία Δακορώνια, προϊσταμένητης ΙΔ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (όπως ονομαζόταν παλαιότερα η Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδος και Ευρυτανίας), στην εισήγησή της στο 5ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας, που είχε πραγματοποιηθεί στη πόλη μας από τις 16 έως τις 18 Απριλίου 2010. Στην ομιλία της, η άξια και καταξιωμένη αρχαιολόγος, που αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής και του έργου της στην ανάδειξη των Θερμοπυλών, είχε σημειώσει:

(Η αρχαιολόγος Φανουρία Δακορώνια)

"Πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κάποιος ομογενής της Αμερικής ονόματι Δουσμάνης, Σπαρτιάτης στην καταγωγή, πρόσφερε χρήματα για την ανέγερση μνημείου του Λεωνίδα στην Σπάρτη (Σ.Σ. πρόκειται, σύμφωνα με το mixanitouxronou.gr, για τονΓεώργιο Δούσμανη διοικητικό σύμβουλο της Εθνικής Τραπέζης). Ανετέθη τότε στον γλύπτη Φαληρέα να κάνει άγαλμα. Λόγω του πολέμου οι ενέργειες σταμάτησαν. Μετά τον πόλεμο ο Φαληρεύς τελείωσε το άγαλμα, αλλά ο αρχικός χορηγός Δουσμάνης είχε πεθάνει.

(Ο γλύπτης Βάσος Φαληρέας)

Έτσι ο γλύπτης φρόντισε και ήρθε σε επαφή με την οργάνωση ΑΧΕΠΑ, της οποίας ο τότε πρόεδρος Χάρης Μπούρας συγκέντρωσε τριακόσιους ομογενείς Σπαρτιάτες της Αμερικής, που προσέφεραν από 300 δολάρια ο καθένας για την ανέγερση του μνημείου στην Σπάρτη. Επειδή το άγαλμα του Λεωνίδα παριστάνεται γυμνό ο τότε Μητροπολίτης της περιοχής αντέδρασε στην κατασκευή του και τελικά αποφασίστηκε το μνημείο και το άγαλμα του Λεωνίδα να στηθεί στις Θερμοπύλες". Σύμφωνα με τη mixanitouxronou.gr, η οργάνωση Ιππότες των Θερμοπυλών, "αποτελούνταν από 300 Ελληνοαμερικανούς επιχειρηματίες και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Είχε οριστεί μια ετήσια συνδρομή στο συμβολικό ποσό των 300 δολαρίων για κάθε μέλος. Είχαν ιδρυθεί το 1951 με σκοπό την ανάδειξη της ελληνικής ιστορίας και τον εξωραϊσμό των ιστορικών τοποθεσιών της Ελλάδας. Πρόεδρος της οργάνωσης ήταν ο δικηγόρος Χάρης Μπούρας (παιδί μεταναστών στις ΗΠΑ), που είχε διατελέσει και υφυπουργός Δικαιοσύνης στη πολιτεία της Μασαχουσέτης".

(Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος έγιναν από τον Βασιλέα των Ελλήνων Παύλο στις 30 Ιουνίου 1955 παρουσία μελών της Βασιλικής Οικογένειας και πλήθους κόσμου).

Ο γύψινος Λεωνίδας και τα αποκαλυπτήρια από τον Βασιλέα Παύλο

Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα της mixanitouxronou.gr, το κόστος για την πληρωμή του γλύπτη και του εργαστηρίου όπου θα χυνόταν το μέταλλο ανήλθε στις 50 χιλιάδες δολάρια. Το καλούπι του Λεωνίδα ανέλαβε να το μεταφέρει στην Ιταλία ο ίδιος ο Φαληρέας και συγκεκριμένα στο Τορίνο, όπου βρισκόταν το εργαστήριο Boero που θα γινόταν η έκχυση του μετάλλου. Όμως ο καιρός περνούσε και η παραγγελία δεν εκτελείτο μέχρι που ήρθε η ημερομηνία που έπρεπε οι Ιταλοί -βάση της συμφωνίας- να παραδώσουν τον ανδριάντα, που ήταν η 12η Ιουνίου του 1955. Η προθεσμία πέρασε και οι Ιταλοί δεν είχαν καν ρίξει το λιωμένο μέταλλο μέσα στο καλούπι. Τότε οι «Ιππότες των Θερμοπυλών» αναγκάστηκαν να μεταθέσουν την ημερομηνία στις 30 Ιουνίου. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο γλύπτης Φαληρέας αποφάσισε να δώσει τέλος στην αγωνία των παραγγελιοδόχων λαμβάνοντας μια τολμηρή απόφαση: Ο γλύπτης έχυσε γύψο μέσα στα ίδια καλούπια του Λεωνίδα και τον έβαψε μπρούτζινο. Όταν ο γύψος «έδεσε», τον έβαψε στο χρώμα του μπρούτζου και τον έστησε στο βάθρο στις Θερμοπύλες!

Η τοποθέτηση έγινε το βράδυ της προηγούμενης ημέρας και ολοκληρώθηκε το πρωί. Ο μεγάλος κίνδυνος φυσικά ήταν ο αέρας καθώς ο γύψινος ανδριάντας στερείτο βάρους. Όλοι ήλπιζαν ότι δεν θα εμφανίζονταν επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα. Τελικά, όλα πήγαν καλά κατά την διάρκεια των αποκαλυπτηρίων. Δύο ώρες μετά, ξέσπασε τρομερή τοπική καταιγίδα με άμεσο κίνδυνο την κατεδάφισή του. Ο Θεός όμως λυπήθηκε τον Φαληρέα και τους οργανωτές και ο γύψινος Λεωνίδας παρέμεινε σταθερός και ακλόνητος στη θέση του. Ο κανονικός ορειχάλκινος ανδριάντας μόλις ετοιμάστηκε αντικατέστησε τον γύψινο, ο οποίος επέστρεψε στο εργαστήριο του Φαληρέα. Ο γύψινος Λεωνίδας εκτέλεσε χρέη αντικαταστάτη για χρονικό διάστημα περίπου είκοσι ημερών. Το περιστατικό αποκαλύφθηκε από την εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ», καθώς όμως δημοσιεύθηκε στις εσωτερικές σελίδες της, ελάχιστα έγινε γνωστό. Στο ίδιο δημοσίευμα καταγράφηκε επίσης ένα άγνωστο περιστατικό που δεν έγινε γνωστό ούτε στους «Ιππότες των Θερμοπυλών». Κάποιος άγνωστος, δυο-τρεις ημέρες μετά τα αποκαλυπτήρια, έσπασε τμήμα μαρμάρου της βάσης επί του οποίου βρισκόταν χαραγμένο το όνομα ενός εκ των ομογενών που υπήρξαν οι χορηγοί φιλοτέχνησης του ανδριάντα. Το συνεργείο τοποθέτησης δεν είχε προλάβει να απομακρυνθεί όταν κλήθηκε να διορθώσει τη ζημιά, κατά τις εφημερίδες «Ελευθερία» και «ΕΘΝΟΣ».

Η περιπέτεια με τα ονόματα των δωρητών

Όπως είχε σημειώσει στην εισήγησή της η Φανουρία Δακορώνια, "οι τριακόσιοι δωρητές ζήτησαν όμως να γραφτούν τα ονόματα τους στην όψη του Μνημείου και ο τότε Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων Σπυρίδων Μαρινάτος αντέδρασε και τελικά υποχώρησε και δέχτηκε να γραφτούν τα ονόματα στην πίσω όψη του μνημείου. Έτσι στην πίσω πλευρά του μνημείου εντοιχίστηκαν οκτώ μαρμάρινες πλάκες πάνω στις οποίες χαράχθηκαν τα ονόματα των τριακοσίων δωρητών Ελληνικά και Αγγλικά με τον τόπο καταγωγής στην Ελλάδα του καθενός και τον τόπο διαμονής τους στην Αμερική. Το γεγονός σχολιάστηκε δυσμενώς πολλές φορές και υπήρξαν μάλιστα και αστείες παρεξηγήσεις, δηλαδή πολλοί νόμιζαν, ότι αυτοί ήταν οι τριακόσιοι σπαρτιάτες του Λεωνίδα, πού έπεσαν στην ομώνυμα φημισμένη μάχη. Κατά το έτος 1968 ή 1969 όταν πάλι ήταν Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων ο Σπυρίδων Μαρινάτος δόθηκε εντολή και βγάλανε αυτές τις πλάκες και βάλανε δύο άλλες, όπου γράφτηκαν τα ονόματα του αρχικού χορηγού και εμπνευστού του μνημείου Δουσμάνη και του προέδρου του ΑΧΕΠΑ Χάρη Μπούρα, που φρόντισε για την συγκέντρωση του ποσού και των τριών μελών της επιτροπής, που εξετέλεσε το μνημείο και του γλύπτου Φαληρέα. Μνημονεύεται επίσης ότι το μνημείο έγινε με δαπάνη τριακοσίων ομογενών της Αμερικής".

(Ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος)

Πώς επιλέχθηκε ο αρχαιοφύλακας των Θερμοπυλών;

Στην εισήγησή της η Φανουρία Δακορώνια, είχε αναφερθεί και σε ένα άγνωστο περιστατικό για τον πρώτο αρχαιοφύλακα που είχε προσληφθείστις Θερμοπύλες από τον καθηγητή Σπυρίδωνα Μαρινάτο, τον αρχαιολόγο που διενήργησε την μοναδική μέχρι σήμερα ανασκαφική έρευνα στον χώρο των Θερμοπυλών το 1939 με χρηματοδότηση της Αμερικανίδας Elizabeth Hamlin Hunt.

"Το 1956 τοποθετήθηκε για πρώτη φορά φύλακας αρχαιοτήτων με έδρα τις Θερμοπύλες, που υπήρξε ο πρώτος και ο μοναδικός φύλακας αρχαιοτήτων ολοκλήρου του Νομού Φθιώτιδας μέχρι το 1969. Η πρόσληψη του αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα αίσθησης χιούμορ της δημόσιας διοίκησης. Ο φύλακας αυτός ο κύριος Λεωνίδας Κωνσταντόπουλος επελέγη μεταξύ δύο υποψηφίων για την θέση εξαιτίας του ονόματος του από τον Μαρινάτο, ο οποίος είχε αποφανθεί ότι: «ένας Λεωνίδας σύγχρονος ταιριάζει να φυλάει τις Θερμοπύλες».

{Ο Δήμος Λαμιέων τίμησε για την προσφορά του τον Λεωνίδα Κωνσταντόπουλο το 2017, επί Δημαρχίας Νίκου Σταυρογιάννη).

Δείτε το βίντεο των αποκαλυπτηρίων από τα Επίκαιρα της εποχής.