Λαμία: Τα πορτοκάλια Μέρλιν και το τσιφλίκι της Μεγάλης Βρύσης

Τι συνδέει τα γευστικά πορτοκάλια τύπου merlin τα κουμκουάτ και το βούτυρο που όλοι έχουμε ταυτίσει με την Κέρκυρα, με τη Λαμία και την ευρύτερη περιοχή της; Πως σχετίζεται η οικογένεια Βρετανών αριστοκρατών με τη καταγωγή τους να χάνεται στο Παρίσι και τη Γαλλική Επανάσταση με τις γνωστές μεγαλοαστικές οικογένειες: την οικογένεια Θεοτόκη, ευγενών από την Κέρκυρα και την οικογένεια του εθνικού ευεργέτη Νικόλαου Στουρνάρη, το γένος Τοσίτσα.

Συνδετικός κρίκος ήταν το τσιφλίκι της Σαϊδέ Χανούμ, ένα τεράστιο κτήμα έκτασης 30.000 στρεμμάτων στην Μεγάλη Βρύση.

Η ιστορία του κτήματος

Με βάση τα στοιχεία, που παραθέτει ο Νίκος Δαβανέλλος στο βιβλίο του «Λαμία – τα πρόσωπα», το κτήμα επί τουρκοκρατίας ανήκε στη Σαϊδέ Χανούμ, σύζυγο του διοικητή της Λαμίας, του Χαλίλ Μπέη. Το 1829 η Σαϊδέ Χανούμ πώλησε, άτυπα, όλη την έκταση στον Νικόλαο Στουρνάρη κατά τα 2/3 και στον Ανδρέα Φαρδή κατά 1/3 εξ αδιαιρέτου. Ο Μετσοβίτης Νικόλαος Στουρνάρης, ήταν ανιψιός των Μιχαήλ και Κωνσταντίνου Τοσίτσα, ενώ ο ομογενής Ανδρέας Φαρδής ήταν κουνιάδος του Στουρνάρη.

Μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, στις 3 Φεβρουαρίου 1830, με το οποίο επετράπη στους Τούρκους, οι οποίοι είχαν εγκαταλείψει το ελληνικό έδαφος με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, να επανέλθουν στην Ελλάδα και να πωλήσουν τις εκτάσεις που κατείχαν, η Σαϊδέ Χανούμ, προέβαλε ακυρότητα της πιο πάνω άτυπης πώλησης και αξίωσε από τους Ν. Στουρνάρη και Α. Φαρδή να ξαναγοράσουν το κτήμα. Το 1837 οι πιο πάνω συγκύριοι με την 484/20-11-1837 απόφαση, αναγνωρίστηκαν από την Επιτροπή των Οθωμανικών Κτημάτων κύριοι του παραπάνω τσιφλικίου της Μεγάλης Βρύσης.

Ο Στουρνάρης, όπως σημειώνει ο amfictyon.blogspot.com, σκόπευε να αξιοποιήσει το κτήμα της Μεγάλης Βρύσης, μαζί με άλλο ένα που είχε αγοράσει στην Εύβοια, με νέες μεθόδους καλλιέργειας και παραγωγής, όμως αντέδρασαν οι τοπικοί παραγωγοί που αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τον πατροπαράδοτο τρόπο που χρησιμοποιούσαν μέχρι τότε.

Μετά το θάνατο του Στουρνάρη, τα 2/3 του κτήματος που του ανήκαν, περνά στην κυριότητα της κόρης του Ειρήνης. Ο Ανδρέας Φαρδής, πέθανε το Δεκέμβριο του 1875 και με τη διαθήκη του κατέλειπε το μερίδιό του στην Ειρήνη Στουρνάρη.

Η Ειρήνη Στουρνάρη παντρεύτηκε τον Κάρολο Μέρλιν Πριόρ στην Αθήνα το 1871 και έδωσε ως προίκα στο σύζυγό της το τσιφλίκι της Μεγάλης Βρύσης.

Η οικογένεια Μέρλιν

Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα της Γαλλικής Πρεσβείας στην Ελλάδα, ο Charles Louis William Merlin ή αλλιώς Κάρολος Merlin, ήταν δισέγγονος του μέλους της Εθνικής Συνέλευσης Merlin de Douai, εισαγγελέα του Ροβεσπιέρρου και κατόπιν κόμη της αυτοκρατορίας το 1810. Κατά τη διάρκεια της Παλινόρθωσης, έχοντας ψηφίσει υπέρ της εκτέλεσης του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ’ το 1793, ο Merlin de Douai βρίσκει καταφύγιο στην Αγγλία. Ο απόγονός του Charles, παντρεύτηκε την κόρη ενός σκωτζέζου εμπόρου του οποίου οι επιχειρήσεις οδήγησαν την οικογένεια στην Ελλάδα. Ο Charles William μετονομάζεται σε Κάρολος και εξελίσσεται σε πλούσιο τραπεζίτη, γαιοκτήμονα και διάσημο ερασιτέχνη φωτογράφο. Ο Κάρολος ζει από το 1839 στον Πειραιά, αρχικά εργαζόμενος ως γραμματέας και αργότερα ως υποπρόξενος της Βρετανίας, ενώ από το 1847 ήταν ο Διευθυντής της Ιονικής Τράπεζας στον Πειραιά. Ο Κάρολος αγοράζει συνεχώς γη, κάνει περιουσία και είναι γνωστός ερασιτέχνης φωτογράφος.

(Ο Κάρολος Μέρλιν)

Ο Σίδνεϋ Μέρλιν γεννήθηκε στον Πειραιά στις 26 Απριλίου του 1856. Το 1885 η Ειρήνη Στουρνάρη πεθαίνει και ιδιοκτήτες της όλης έκτασης γίνονται ο σύζυγος της Κάρολος Μέρλιν και τα παιδιά τους, Αλφρέδο, Σίδνεϋ, Έδγκαρ, Χάρολντ, Τζέρολντ και Ρούμπη.

Το 1904 ο Αλφρέδος και ο Χάρολντ και το 1905 ο Τζέρολντ πωλούν τα μερίδιά τους στον αδερφό τους Σίδνεϋ, ενώ την ίδια χρονιά η Ρούμπη και ο Έδγκαρ, πωλούν τα μερίδιά τους στον Ανδρέα Καμπά (ιδρυτή της μετέπειτα οινοποιίας). Το 1907, ο Ανδρέας Καμπάς πώλησε στο Σίδνεϋ Μέρλιν τα 2/6 που είχε στην κατοχή του. Ο Σ. Μέρλιν απέμεινε ο μόνος και αποκλειστικός ιδιοκτήτης της έκτασης των 30.000 στρεμμάτων της Μ. Βρύσης.

Ο Μέρλιν ως αθλητής

Ο Μέρλιν διακρίθηκε για τις αθλητικές του επιδόσεις σε πάρα πολλά αγωνίσματα στα οποία όμως δεν κατάφερε να διακριθεί πλην του αγωνίσματος της σκοποβολής στο οποίο ήταν πραγματικά καλός. Έλαβε μέρος στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας το 1896 σε πέντε αγωνίσματα και αργότερα σε αυτούς του Λονδίνου χωρίς όμως να διακριθεί. Στη λεγόμενη Μεσολυμπιάδα του 1906 στην Αθήνα όμως, έλαβε χρυσό και χάλκινο μετάλλιο στην σκοποβολή. Συγκεκριμένα χρυσό στο λεγόμενο τράπ και χάλκινο στην σκοποβολή κατά διπλών στόχων. Επίσης είχε πλήθος διακρίσεων σε τοπικούς αγώνες στην Ελλάδα αλλά και σε αγώνες πανελλήνιους και διεθνείς.

Ο γάμος με τη Ζαΐρα Θεοτόκη

(Προσωπογραφία της Ζαΐρας Θεοτόκη-Ράλλη)

Η Ζαΐρα, κόρη του Γεωργίου Νικολάου-Ανδρέα Θεοτόκη δικηγόρου, Δημάρχου και 4 φορές Πρωθυπουργού της Ελλάδας και της Αδελαΐδας Βεντούρα, ήταν, σύμφωνα με τον amfictyon.blogspot.com, ωραία γυναίκα με αρχοντική ομορφιά. Με εξαιρετική ανατροφή και μόρφωση, μια αντιπροσωπευτική Κερκυραία, μια χαρακτηριστική Ελληνίδα της Belle epoque, μια δραστήρια γυναίκα που έπαιρνε μέρος σε ορειβατικές και κυνηγετικές περιηγήσεις. Κατά το Νίκο Δαβανέλλο, είχαν γνωριστεί σε κυνηγετικές εξορμήσεις στο κτήμα της Αγίας Παρασκευής και στο σκοπευτήριο της Καλλιθέας. Ο Σίδνεϋ Μέρλιν παντρεύτηκε τη Ζαΐρα Θεοτόκη στις 15 Αυγούστου 1902 στην Κέρκυρα.

(Οι κυνηγοί με τα θηράματά τους. Από δεξιά: Στ. Στριμενέα, Τζέραλντ Μέρλιν, Ζαΐρα Μέρλιν-Θεοτόκη, Σίδνεϋ Μέρλιν και Χάρολντ Μέρλιν)

(Η Ζαΐρα Μέρλιν-Θεοτόκη μπροστά σ’ ένα αγριογούρουνο)

Το 1910 ο Μέρλιν, ο οποίος είχε σπουδάσει γεωπόνος και βοτανολόγος στη Γερμανία, αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα στη Μ. Βρύση με σκοπό να αξιοποιήσει το μεγάλο αυτό κτήμα, ύστερα από την αποξήρανση της ελώδους έκτασής του. Άρχισε μάλιστα εργασίες για τη διαμόρφωση της οικίας όπου θα κατοικούσε η οικογένεια του μετά και την γέννηση της κόρης τους, Μαρίας.

(Η "έπαυλις των πελαργών" στη Μεγάλη Βρύση)

Μετά την άρνηση της Ζαΐρα να ακολουθήσει τον Σίδνεϋ στο κτήμα, χώρισαν το 1916. Δυο χρόνια αργότερα ο Μέρλιν παντρεύτηκε την Κάτια (Αικατερίνη) Ιγγλέση, κόρη ενός Έλληνα αριστοκράτη της προεπαναστατικής Ρωσίας, με την οποία απέκτησε ένα γιο και μια κόρη, ενώ η Ζαΐρα παντρεύτηκε τον Ιωάννη Ράλλη που έγινε πρωθυπουργός της κυβέρνησης την περίοδο της εισβολής των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων και πατέρας του πρωθυπουργού Γεωργίου Ράλλη.

Το κτήμα της Μεγάλης Βρύσης πέρασε στα χέρια του κτηματία και καπνέμπορου Χρήστου Κ. Στεργιόπουλου (Κόγκα) με τίμημα 1.000.000 δραχμές βάση του 15328/28-11-1918 συμβολαίου του Συμβολαιογράφου Λαμίας Δημ. Δημολιούλια.

Η ζωή στη Κέρκυρα

(Η έπαυλη Μέρλιν στην Κέρκυρα / φωτο από corfufeakes.gr)

Το1925 ο Μέρλιν εισήγαγε στη χώρα μια αμερικάνικη ποικιλία πορτοκαλιών που έφερε την ονομασία“washington navel”(ομφαλός της Ουάσιγκτον) η οποία πήρε το όνομά του και έμεινε μέχρι σήμερα γνωστή ως ταπορτοκάλια Μέρλιν. Εισήγαγε επίσης στην Κέρκυρα το δένδροκουμκουάτ (πρόκειται επίσης για πορτοκάλια που είναι γνωστά ως ιαπωνικά πορτοκαλάκια) από τα οποία στην Κέρκυρα φτιάχνουν το γνωστό γλυκό κουμκουάτ που όλοι αγοράζουν σαν κάτι απόλυτα ταυτισμένο με το νησί των Φαιάκων. Το κτήμα Μέρλιν έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην οικονομία της Κέρκυρας αφού ήταν ο μοναδικός πορτοκαλεώνας για τις ποικιλίες αυτές και έδωσε δουλειά σε πολλούς ντόπιους. Τα κτήματα του Μέρλιν στην Κέρκυρα συνορεύουν με τα κτήματα των Θεοτόκηδων των οποίων το σπίτι είναι ένα παλιό ενετικό οχυρό. Εδώ φιλοξενήθηκε κατά καιρούς και ο εθνικός μας ποιητήςΔιονύσιος Σολωμός.

Η είσοδος των Γερμανών στην Αθήνα

Όταν οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα ο Σίδνεϋ με την γυναίκα του, κατέφυγαν στο κτήμα τους στην Κρήτη όπου διατηρούσαν έπαυλη. Το αρχοντικό αυτό που είναι γνωστό ωςBella Capinaφιλοξένησε και τον τότεΒασιλιά Γεώργιο 2οπου με την τότε κυβέρνηση κατέφυγαν στην Κρήτη. Στις αίθουσες του εξοχικού του Μέρλιν ήταν που ο Υπουργός Πολέμου και το τότε υπουργικό συμβούλιο συνεδρίαζαν για όσο καιρό βρισκόντουσαν στην Κρήτη. Παραμονές της εναέριας εισβολής των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στο νησί ο Σίδνεϋ και η γυναίκα του διέσχισαν την Κρήτη με τα πόδια και στην νότια πλευρά της διασώθηκαν από το βρετανικό αντιτορπιλικόNapierκαι αποβιβάστηκαν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Η οδός Μέρλιν και τα κρατητήρια της Γκεστάπο

Στην Αθήνα είναι επίσης γνωστή ηοδός Μέρλιν (πάνω από την Λεωφ. Ακαδημίας μεταξύ Βασ. Σοφίας και Κανάρη) που στην κατοχή βρίσκονταν το Αρχηγείο και τα κρατητήρια τηςΓκεστάπο. Ο δρόμος αυτός καθόριζε τα όρια της γης που κατείχε η οικογένεια Μέρλιν, ωστόσο η τύχη όρισε να μείνει στην ιστορία ως τα κρατητήρια της Γκεστάπο.

( Τα κρατητήρια της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν)

Ο Υποπλοίαρχος Νικόλαος Μέρλιν (1912-1941)

(Ο υποπλοίαρχος Νικόλαος Μέρλιν)

Απόγονος της οικογένειας Μέρλιν (ανιψιός του Σίδνευ, γιος του αδελφού του Τζέραλντ) ήταν, σύμφωνα με το pireorama.blogspot.gr και ο γνωστός υποπλοίαρχος Νικόλαος Μέρλιν που υπηρετούσε ως ύπαρχος του ελληνικού υποβρυχίου ΓΛΑΥΚΟΣ.

(Το υποβρύχιο Perseus)

Η αγάπη του για τα υποβρύχια ήταν, όμως, που τον έκανε να θέλει να ταξιδέψει πάση θυσία με το πιο σύγχρονο υποβρύχιο της εποχής το αγγλικό Perseus που τελικά βυθίστηκε το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου του 1941, κατόπιν προσκρούσεως με νάρκη, οδηγώντας στον θάνατο 59 ναυτικούς του πληρώματος (μεταξύ των οποίων δυστυχώς και ο Υποπλοίαρχος Μέρλιν).

Το οχηματαγωγό Μέρλιν

(Το οχηματαγωγό ΜΕΡΛΙΝ του ΠΝ)

Εις μνήμη του Υποπλοιάρχου Νικόλαου Μέρλιν το ελληνικό πολεμικό ναυτικό έδωσε το όνομά του σε οχηματαγωγό το οποίο βυθίστηκε στις 15 Νοεμβρίου 1972, μετά από σύγκρουση με το γιγαντιαίο δεξαμενόπλοιο WORLD HERO παρασύροντας στο βυθό 44 αξιωματικούς και ναύτες, τρία μίλια νότια από το λιμάνι του Πειραιά.

Η Πρεσβεία της Γαλλίας στην Αθήνα: Αρχοντικό Merlin de Douai

(Το κτήριο της Γαλλικής Πρεσβείας, ένα εντυπωσιακό τριώροφο του ύστερου νεοκλασικισμού, χτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά)

Η Πρεσβεία της Γαλλίας στην Αθήνα είναι ένα όμορφο νεοκλασικό κτήριο 500μ2 σε οικόπεδο 1770μ2, στην αρχή της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, κοντά στην Πλατεία Συντάγματος, στην καρδιά της Αθήνας.

Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της Γαλλικής Πρεσβείας στην Ελλάδα, «το 1893 ο κόμης de Montholon, Υπουργός της Γαλλίας στην Αθήνα, ενημερώνει τον Υπουργό Εξωτερικών Jules Paul Develle, για την πρόταση ενός πλούσιου Άγγλου του Charles Merlin, σχετικά με την ανέγερση ενός κτηρίου για τη γαλλική αντιπροσωπεία». Σύμφωνα με την ίδια ανάρτηση «οι διαπραγματεύσεις με τον κ. Merlin επανήλθαν στο προσκήνιο στις αρχές του 1896, όταν ο διάδοχος του κόμη de Montholon, κος Frédéric Albert Bourée, κατόρθωσε να πείσει τον Γάλλο υπουργό Marcelin Berthelot να παράσχει τα απαραίτητα κεφάλαια (12.5000 χρυσά φράγκα) για την ενοικίαση της κομψής και άνετης κατοικίας». Τελικά, η έγκριση των απαραίτητων κεφαλαίων για την αγορά του κτηρίου, δηλαδή 455.000 φράγκα, ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο στις 2 Ιουλίου 1914, ενώ το συμβόλαιο αγοράς υπογράφτηκε στις 18 Αυγούστου 1914.

Μπορεί, όπως λένε, η ιστορία να μη γράφεται με υποθέσεις, έχει όμως ενδιαφέρον η επισήμανση του Νίκου Δαβανέλλου:

Τι θα συνέβαινε, άραγε, αν ο Μέρλιν δεν έφευγε από την Λαμία και το τσιφλίκι της Μεγάλης Βρύσης; Αν η ποικιλία Μέρλιν, το Κουμκουάτ και το περίφημο βούτυρο ήταν προϊόντα Λαμίας και όχι Κέρκυρας;

Πηγές: mixanitouxronou.gr, amfictyon.blogspot.com, gr.ambafrance.org, pireorama.blogspot.gr και το βιβλίο του Νίκου Δαβανέλλου «Λαμία, τα πρόσωπα 1760 - 1930»