Από το λοιμοκαθαρτήριο της Ταράτσας και το Σανατόριο της Αντίνιτσας στο Νοσοκομείο Λαμίας

Το Νοσοκομείο στη Λαμία και η υγειονομική περίθαλψη στη Φθιώτιδα δεν είναι ένα ζήτημα που απασχολεί το ενδιαφέρον των πολιτών και των μέσων ενημέρωσης τα τελευταία χρόνια με τις ελλείψεις που παρατηρούνται σε προσωπικό, αντίθετα κυριαρχεί στο δημόσιο διάλογο εδώ και δυο σχεδόν αιώνες.

Ήταν ζητούμενο από τότε που στη Φθιώτιδα, ως παραμεθόρια περιοχή, λειτουργούσε το Λοιμοκαθαρτήριο της Ταράτσας για να προστατευθεί ο γενικός πληθυσμός από πανδημίες, έως την εποχή που οι Γερμανοί έκαψαν το «Ορεινό Αντιφυματικό Αναρρωτήριο Αντινίτσης και κατασκευάστηκε το Σανατόριο, εκεί όπου σήμερα λειτουργεί το Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας.

(Το λοιμοκαθαρτήριο της Ταράτσας)

Το λοιμοκαθαρτήριο της Ταράτσας

Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, κατά μήκος των ελληνοτουρκικών συνόρων και στα λιμάνια της χώρας συστάθηκαν υγειονομικοί σταθμοί - Λοιμοκαθαρτήρια, που ήταν χώροι καραντίνας και πρόληψης λοιμωδών νοσημάτων, για να προστατευθεί ο γενικός πληθυσμός από πανδημίες.

Στη Φθιώτιδα κατά την περίοδο 1833 – 1881, επειδή αποτελούσε παραμεθόρια περιοχή με τα σύνορα να βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα από τη Λαμία, λειτουργούσαν λοιμοκαθαρτήρια με μακροβιότερο όλων, εκείνο που βρίσκονταν στην Ταράτσα Λαμίας. Σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία, που μας διέσωσε ο Νικόλαος Κ. Κασομούλης, με διαταγή της, τότε, Γραμματείας (Υπουργείου) των Στρατιωτικών υπ’ αριθμ. 15199 της 6ης Σεπτεμβρίου 1836 έδρα του λοιμοκαθαρτηρίου, ορίσθηκε η θέση του χωριού Δερβέν – Φούρκα (Καλαμάκι).

Έπειτα όμως από λίγες ημέρες και με διαταγή του διοικητού (νομάρχη) Φθιώτιδος έδρα του λοιμοκαθαρτηρίου ορίσθηκε η Ταράτσα της Λαμίας. Έτσι απ' το Σεπτέμβριο του 1836 άρχισε να λειτουργεί το λοιμοκαθαρτήριο. Η λειτουργία του διήρκεσε πολλές δεκαετίες και τα ερείπια του σώζονταν μέχρι τα τελευταία χρόνια, αλλά τίποτε πια δεν μαρτυρεί την παρουσία του, στο νότιο σημείο του χώρου, όπου βρίσκονται σήμερα οι κτηριακές εγκαταστάσεις του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου.

(Δημοσίευμα της εφημερίδας Φως)

Η Υγειονομική περίθαλψη στη Λαμία το 19ο και 20ο αιώνα

Σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέξαμε, λειτουργούσε υπαίθριο Στρατιωτικό Νοσοκομείο και χειρουργείο στη Λαμία, για τους τραυματίες της Θεσσαλικής Επανάστασης του 1878.

Η μεθοριακή θέση του νομού Φθιώτιδας, σε συνδυασμό με την έξαρση της ληστείας, που ανάγκαζε την τότε «Βαυαροκρατούμενη Ελληνική πολιτεία» να διατηρεί ισχυρές δυνάμεις στρατού και χωροφυλακής, οδήγησε στη λειτουργία περιστασιακών μικρών στρατιωτικών νοσοκομειακών μονάδων σε ενοικιασμένα ή εγκαταλειμμένα κτήρια που κάλυπταν τις ανάγκες τους. Παράλληλα, έγιναν και μεμονωμένες προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Νοσοκομείου Λαμίας, όμως ανεπιτυχώς.

Η Υγειονομική περίθαλψη των κατοίκων της Λαμίας και της περιοχής, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, βασιζόταν κυρίως στο «Ελασσώνειον Πολιτικόν Νοσοκομείον», που ιδρύθηκε με την αρχική δωρεά του Κων. Παπαθανασίου Ελασσώνα και συνέχισε χρηματοδοτούμενο από πλήθος δωρεών ιδιωτών, το Δήμο Λαμιέων και εράνων φιλανθρωπικών Ενώσεων και σωματείων. Εκκενώθηκε το 1933 από το 42ο Σύνταγμα Ευζώνων και συγχωνεύθηκε το 1938 με το «Γενικόν Νοσοκομείον Λαμίας».

(Φωτογράφια του Νίκου Δαβανέλλου)

Ο «πόλεμος» κατά της φυματίωσης

Η φυματίωση αποτέλεσε ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα για τις υγειονομικές υπηρεσίες της χώρας μας για τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Θεωρούνταν ασθένεια που αποδιοργάνωνε τις κοινωνικές δομές: «είναι η κατ’ εξοχήν κοινωνική νόσος, τουτέστιν η νόσος της οποίας η ανάπτυξις είναι συνυφασμένη με τας συνθήκας της κοινωνικής διαβιώσεως… Εξ όλων των νόσων είναι η περισσότερον θίγουσα την κατ’ εξοχήν δύναμιν της κοινωνίας, την εργασίαν».

Για τη πρόληψη της μετάδοσης της φυματίωσης στη περιοχή μας, σύμφωνα με το βιβλίο του Αλέξανδρου Ρεμούνδου «Ανάλεκτα μικρών αγίων της κοινωνίας της φθίσης», τα πρώτα βήματα πραγματοποιούνται το 1929, όταν ιδρύθηκε η «Αντιφθισική Εταιρεία Λαμίας», με υπόδειξη του τότε υφυπουργού Υγιεινής Δοξιάδη, στα πλαίσια της γενικότερης προσπάθειας που καταβάλλονταν στη Φθιώτιδα, έως της ίδρυσης του «Ορεινού Αντιφυματικού Αναρρωτηρίου Αντινίτσης».

Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, στη Φθιώτιδα, ελάχιστοι άνθρωποι διέθεταν τα οικονομικά μέσα για να νοσηλευθούν σε ιδιωτικά Σανατόρια της Ελλάδας και της Ευρώπης. Οι περισσότερες οικογένειες έστελναν από την αρχή της άνοιξης το φυματικό τους ασθενή σε κάποιο ορεινό χωριό για να παραμείνει σε ενοικιαζόμενο αγροτόσπιτο ή ακόμη και σε μια σκηνή.

Τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν τους θανάτους από φυματίωση στη Λαμία κατά τη περίοδο 1913-1950 που αναγράφονται στο βιβλίο: «Ορεινόν Αντιφυματικόν Αναρρωτήριον Αντινίτσης», του Κων/νου Αθ. Μπαλωμένου, εκδ. Λαμιακός Τύπος, είναι συγκλονιστικά:

(Θάνατοι κατά ενορία από Φυματίωση στη Λαμία από το έτος 1913-1950)

Το ορεινό αντιφυματικό αναρρωτήριο Αντινίτσης και τα πέτρινα χρόνια μέχρι το σανατόριο Λαμίας

Η ιδέα της ίδρυσης Σανατορίου στη Φθιώτιδα, στα χρόνια του Μεσοπολέμου, ήταν επιτακτική και επίμονα προβαλλόμενη από τις τοπικές εφημερίδες της εποχής, οι οποίες επεσήμαιναν την αναγκαία κοινωνική ανάγκη για νοσηλεία των φυματικών, απόρων και μη, της Λαμίας και της ευρύτερης περιοχής.

Η υλοποίηση της ιδέας «περί στέγης φυματιώντων» προήλθε από τον τότε Δήμαρχο Λαμίας Ιωάννη Γρηγ. Μακρόπουλο και την επιθυμία της οικογένειάς του. Όπως φαίνεται από το τύπο της εποχής, η κατασκευή του έργου αποτέλεσε πεδίο πολιτικής διαμάχης. Από το συμπολιτευόμενο τύπο, εξυψωνόταν το αναγκαίο και φιλάνθρωπο έργο του Ι. Μακρόπουλου, από το αντιπολιτευόμενο παρουσιαζόταν το λιγότερο ως ασυνεπής πολιτική διαφήμιση, επί ενός τόσο σοβαρού κοινωνικού προβλήματος όπως της Φυματίωσης.

(Ο Δήμαρχος Λαμιέων Ιωάννης Μακρόπουλος)

Η επιλογή της θέσης για τη κατασκευή του Αναρρωτηρίου έγινε από την οικογένεια Μακρόπουλου, το Νομίατρο και το πρόεδρο του Ιατρικού Συλλόγου Λαμίας, κατέληξαν δε στη πρόταση να κατασκευαστεί το Αναρρωτήριο στην Αντίνιτσα, πλησίον της Ομώνυμης Μονής, θέσης ιδανικής, με υψόμετρο άνω των 900 μέτρων και σε απόσταση 20-22 χιλιομέτρων από τη πόλη της Λαμίας.

Από το έτος 1928 άρχισαν οι εργασίες, οι οποίες διήρκεσαν οκτώ χρόνια. Αρχικά οι αδελφοί Μακρόπουλοι κατέθεσαν το ποσό των 400.000 δραχμών, επακολούθησε έρανος στη περιοχή που απέφερε το ποσό των μόλις 7.000 δραχμών, ενώ το Νομαρχιακό Ταμείο Οδοποιίας διέθεσε 80.000 δραχμές και ο Υφυπουργός Υγιεινής Δοξιάδης ανέλαβε την ετήσια χρηματοδότηση του Ιδρύματος με το καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό του ενός εκατομμυρίου δραχμών της εποχής εκείνης.

(Φωτογραφία του Νίκου Δαβανέλλου)

Το Αναρρωτήριο διοικούνταν από πενταμελές Συμβούλιο, το επονομαζόμενο «Αδελφάτο», υπό την εποπτεία του Υπουργού Υγιεινής, διορίζονταν από τον εκάστοτε Νομάρχη, είχε διετή θητεία και θέσεις Προέδρου, Αντιπροέδρου, Ταμία και μελών. Το Ίδρυμα παραχωρήθηκε τελικά στο Κράτος το 1935 με Βασιλικό Διάταγμα.

Όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα Επαρχία, στις 12 Δεκεμβρίου 1935: «Από της 15ης τρέχοντος άρχεται η λειτουργία του Σανατορίου Αντινίτσης. Εις τούτο γίνονται δεκτοί οι πάσχοντες εκ πνευμονικής φυματιώσεως καταγόμενοι εκ του Νομού Φθιώτιδος. Σύμφωνα με τις γραπτές πληροφορίες των Δημ. Νάτσιου και Κων. Μπαλωμένου το αναρρωτήριο ήταν στενόμακρο, κάλυπτε έκταση 400-500 m2, είχε μεγάλο προαύλιο, πλακόστρωτο με πλάκες εμπορίου.

Ακόμη ότι ήταν ισόγειο κεραμοσκεπές κτήριο, που αργότερα συμπληρώθηκε και με βοηθητικούς χώρους για το προσωπικό, αποθήκες και λουτρά. Από τις επίσημες στατιστικές πηγές που αφορούσαν τη Νοσοκομειακή περίθαλψη στην Ελλάδα, συνάγεται ότι το 1937 το Ορεινό Αντιφυματικό Αναρρωτήριο Αντίνιτσας λειτουργούσε διαθέτοντας 60 αναπτυγμένες κλίνες και 1939 διέθετε αναπτυγμένες 50 κλίνες.

Το Ορεινό Αντιφυματικό Αναρρωτήριο Αντινίτσης καταστράφηκε ως αντίποινα από τα Γερμανικά στρατεύματα την Τρίτη 13 Ιουνίου 1944, ενώ σκοτώθηκαν εκτός του Ηγουμένου της Μονής που διέφυγε και του Ιατρού Τσιμπούρη που βρισκόταν εκείνη την ημέρα στη Λαμία, προσωπικό του Σανατορίου αλλά και 36 νοσηλευόμενοι ασθενείς.

(Φωτογραφία από την κατασκευή του Σανατορίου)

«Ιδρύεται εν τη πόλει Λαμίας Δημόσιον Νοσηλευτικόν Ίδρυμα»

Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του Γενικοιύ Νοσοκομείου Λαμίας, μετά τη δραματική πορεία του «Ελασσώνειου Πολιτικού Νοσοκομείου» Λαμίας στη δεκαετία 1930 και το άδοξο τέλος αυτού, ήταν φανερό ότι δεν υπήρχε πλέον δημόσιο νοσηλευτικό ίδρυμα στη πόλη.

Έτσι αποφασίστηκε η ίδρυση Δημόσιου Νοσηλευτικού Ιδρύματος στη Λαμία και στις 2 Μαρτίου 1938 υπεγράφη και δημοσιεύτηκε το υπ. αρ.’ 82 Βασιλικό Διάταγμα όπου στο άρθρο 1 διαβάζουμε «Ιδρύεται εν τη πόλει Λαμίας Δημόσιον Νοσηλευτικόν Ίδρυμα υπό την επωνυμίαν «Γενικόν Νοσοκομείον Λαμίας» ούτινος σκοπός είναι η εν αυτώ νοσηλεία των εκ κοινών νοσημάτων πασχόντων κυρίως απόρων» με σαφή πρώτη δήλωση της μετέπειτα αποστολής και προσφοράς του.

(2ο Δημοτικό Σχολείο)

Η στέγασή του, στην αρχή της λειτουργίας του στο διδακτήριο του 2ου Δημοτικού Σχολείου επί της οδού Υψηλάντου, ενώ μετά την κατάληψή του από κατοχικές δυνάμεις του 1941 αποφασίζεται η μεταφορά του ως εξής:
Α) Χειρουργικό Τμήμα επί του κτιρίου τέως κλινικής Μανούκου. Β) Παθολογικό Τμήμα εις ξενοδοχεία ύπνου «Ρούμελη» και «Δελφοί»

Μετά την ιταλογερμανική Κατοχή επέστρεψε στο 2ο Δημοτικό Σχολείο, τον Οκτώβριο του 1944, για να μεταφερθεί πλέον στο νέο ιδιόκτητο κτίριο το επί της οδού Φλέμιγκ τον Οκτώβριο 1948 όπου και παρέμεινε πενήντα οκτώ χρόνια. Το στεγαστικό λοιπόν ήταν το κυριότερο πρόβλημα του Γενικού Νοσοκομείου Λαμίας, το οποίο λύθηκε με την αγορά από το Δήμο Λαμιέων (επί δημαρχίας Δουδουμόπουλου) οικοπέδου, επί του οποίου ανεγέρθηκε το νέο νοσοκομείο.

(Φωτογραφία από την κατασκευή του Σαντορίου)

Πρωτεργάτης του κολοσσιαίου έργου ήταν ο πολιτικός του κόμματος των Φιλελευθέρων Ευστάθιος Μαλαμίδας (1890- 1966), επί υπουργίας του οποίου, μέσω της Αμερικανικής βοηθείας του σχεδίου Μάρσαλ, εκδόθηκε η πίστωση, χαράχθηκαν τα σχέδια, βρέθηκε το κατάλληλο μέρος και το σπουδαιότερο εξουδετερώθηκε η πρόθεση των αρμοδίων το Νοσοκομείο να ιδρυθεί στο Νομό Μαγνησίας, όπως αρχικώς προοριζόταν.

Έτσι, αφού απορρίφθηκαν διαδοχικά οι «υποψήφιες» για την ίδρυσή του περιοχές της Στυλίδας και της Υπάτης, τελικά επελέγη η περιοχή της «Ταράτσας» Λαμίας (οικόπεδο ιδιοκτησίας της οικογένειας Κ. Γαλανού), που εκτείνεται στο αρκτικό σημείο της πόλης, όπου, άλλοτε, βρισκόταν το ιστορικό ομώνυμο «λοιμοκαθαρτήριον» πλησίον των, τότε, ελληνοτουρκικών συνόρων.

(Ο Ευστάθιος Μαλαμίδας)

Με τη συνδρομή του Βουλευτού και Υπουργού Υγιεινής Ευστάθιου Μαλαμίδα αποπερατώθηκε και εγκαινιάσθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1948 σε πανηγυρική ατμόσφαιρα.

Το «χρονικό» των εγκαινίων

Όπως αναφέρεται στον τύπο της εποχής και αναφέρει το fthiotikos-tymfristos.blogspot.com: «Την παρελθούσαν Κυριακήν ετελέσθησαν τα εγκαίνια του Νοσοκομείου - Σανατορίου Λαμίας, εν μέσω πυκνότατης ομηγύρεως της λαμιακής κοινωνίας.

Εις την τελετήν των εγκαινίων, παρέστησαν ο Υπουργός Προνοίας και Υγιεινής κ. Σολομωνίδης, ο Υπουργός Οικονομικών κ. Ευταξίας, οι Βουλευταί του Νομού μας κ.κ. Πλατής, Μακρόπουλος, Καλαντζής, Παναγιούλας, ο Νομάρχης Φθιώτιδος κ. Κακούρης, ο Στρατηγός κ. Γερογιάννης, ο Δήμαρχος Λαμιέων κ. Πετρόπουλος, ο πρώην υπουργός κ. Μαλαμίδας (…)

Πρώτος ωμίλησεν ο α/δρος του Δ/κού Συμβουλίου του Σανατορίου κ. Νικόλαος Μουντούρης, όστις αναπτύσσων την σπουδαιότητα του κοινωφελούς τούτου Ιδρύματος δια την διαφύλαξιν της υγείας των ατόμων, εκ της φοβέρας φυματιώσεως την οποίαν εχαρακτήρισεν ως «νόσον κοινωνικήν», ευχαρίστησε και εξέφρασε τα ευγνώμονα αισθήματα του Λαού της Λαμίας και της καθ' όλου Περιφερείας μας, προς τους καθ' οιονδήποτε τρόπον συντελέσαντας, εις την πραγματοποίησιν τούτου και απηύθυνε την διαβεβαίωσιν ότι οι κόποι των εκπληρούν, απολύτως, τον σκοπόν δια τον οποίον διετέθησαν».

• Τα πρώτα χρόνια λειτουργούσαν μόνον η Παθολογική και η Χειρουργική Κλινική,
• Τον Οκτώβριο του 1950 ιδρύθηκε η Μαιευτική (η τρίτη κλινική) με πρώτο ιατρό – Διευθυντή τον Βασίλειο Καλαμάρα,
• Το 1949 ιδρύθηκε το Ακτινολογικό Εργαστήριο με Διευθυντή τον Ν. Βέλιο,
• Το 1951 ιδρύθηκε η Β΄ Παθολογική και η Β΄ Χειρουργική.

Δείτε το βίντεο των εγκαινίων από τα επίκαιρα της εποχής, που ανέβασε στο F/B ο ιστορικός Παναγιώτης Σωτηρίου :

Η πληρότητα του ιδρύματος ήταν μεγάλη, 240 νοσηλευόμενοι ασθενείς το 1955, αλλά και η διάρκεια της νοσηλείας ήταν επίσης μακροχρόνια.

Ενοποίηση
Την περίοδο (1982-2006) σημειώθηκαν αισθητές μεταβολές, ιδιαίτερα στον στεγαστικό τομέα με τη συγχώνευση του Σανατορίου και του Νοσοκομείου Λαμίας σε ενιαίο Νοσηλευτικό Ίδρυμα υπό την επωνυμία «Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας». Αυτό συνέβη αφού είχαν εκλείψει πλέον οι λόγοι για τους οποίους είχε ιδρυθεί το «Σανατόριο» μιας και δεν υπήρχαν πλέον φυματικοί ασθενείς.

Η συγχώνευση έγινε με το υπ’ αριθ.689 Π.Δ./ 20-11-1982 και έτσι άρχισε η αποσυμφόρηση του «κάτω κτιρίου» με τη μεταφορά του Παθολογικού Τομέα στο «πάνω κτίριο», ενώ στο «κάτω» παρέμεινε ο Χειρουργικός Τομέας.

Παρέμεινε έτσι επί 23 χρόνια, έως ότου, με την καθοριστική συμβολή του συμπολίτη μας Βουλευτού και Υπουργού, αείμνηστου Λάμπρου Παπαδήμα, εντάχθηκε στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης η μετατροπή του «Σανατορίου» σε σύγχρονη Μονάδα του Νοσοκομείου, ένα έργο αξίας 2,7 δις δραχμών.

Για τον ίδιο σκοπό διατέθηκαν 920 εκ. δραχμές για τεχνολογικό εξοπλισμό και έγινε επέκταση της Μονάδας Τεχνητού Νεφρού με 10 μηχανήματα ενώ το Νοσοκομείο απέκτησε νέο Οργανισμό το 1986.

Σύμφωνα με στοιχεία από το βιβλίο του Δημητρίου Νάτσιου «Ιστορία του Γενικού Νοσοκομείου Λαμίας» το έργο δημοπρατήθηκε στις 17 Ιουνίου 1997 και η σύμβαση κατασκευής του νέου Νοσοκομείου 300 κλινών και εμβαδού 41.400 τ.μ υπογράφηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1997 με προβλεπόμενη περάτωση στις 30-7-2001. Η θεμελίωση από την κυβέρνηση Κώστα Σημίτη το Σάββατο 4 Ιουλίου 1998.

Το έργο αποπερατώθηκε και παραδόθηκε σταδιακά από 20 Ιουλίου έως 25 Αυγούστου 2006, ενώ η πλήρης μεταφορά του Νοσοκομείου στο νέο κτίριο ολοκληρώθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2006, όταν και εκκενώθηκε πλήρως το «κάτω» κτίριο και παραδόθηκε την 11η Σεπτεμβρίου 2006 στο Δήμαρχο Λαμιέων.

Πηγές: Τα βιβλία των Δ. Θ. Νάτσιου: Ιστορία του Γενικού Νοσοκομείου Λαμίας (1938-2007), Κων/νου Αθ. Μπαλωμένου: «Ορεινόν Αντιφυματικόν Αναρρωτήριον Αντινίτσης», Αλέξανδρου Ρεμούνδου: «Ανάλεκτα μικρών αγίων της κοινωνίας της φθίσης», amfictyon.blogspot.gr, tymfristos.blogspot.com